Перевод: с исландского на все языки

со всех языков на исландский

to go behind another

  • 1 HÚM

    n. twilight, dusk.
    * * *
    n., poët. the sea, from its dusky colour; salt húm, the salt sea, Lex. Poët., Edda (Gl.), also in poët. compds.
    II. in prose, twilight, dusk; um kveldit í húmi, Fb. iii. 333; en húm var á mikit, Fas. ii. 284, Grett. (in a verse); í húminu, in the dusk of evening, Gísl. 138, Thom. 308: of the grey dusk in the morning, Fms. vi. 284; hence comes prob. the mod. phrase, að koma, fara í humótt (hámóti) á eptir, to lag behind, sneak behind another. humóttu-legr, adj. sneaking and ashamed.

    Íslensk-ensk orðabók > HÚM

  • 2 SLÁ

    * * *
    I)
    (slæ; sló, slógum; sleginn; pret. also sleri), v.
    1) to smite, strike (slá e-n högg, kinnhest);
    2) slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle;
    slá leik, to strike up, begin, a game;
    slá vef, to strike the web, to weave;
    3) to hammer, forge (slá gull, silfr, sverð);
    slá e-t e-u, to mount with (járnum sleginn);
    4) to cut grass, mow (slá hey, töðu, tún, eng);
    5) to slay, kill (síns bróður sló hann handbana);
    6) fig., slá kaupi, to strike a bargain;
    slá máli í sátt, to refer a matter to arbitration;
    slá hring um, to surround;
    slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round;
    slá eldi í e-t, to set fire to;
    slá landtjöldum, to pitch a tent, or also, to strike a tent, take it down;
    slá festum, to unmoor a ship;
    slá netjum, to put out the nets;
    slá hundum lausum, to slip the hounds;
    7) with preps.:
    slá e-t af, to cut off;
    slá e-n af, to kill, slaughter;
    slá á e-t, to take to a thing;
    slá á glens ok glúmur, to take to play and sport;
    slá e-u á sik, to take upon one-self;
    slá á sik sótt, to feign illness;
    slá á sik úlfúð, to show anger or ill-will;
    ekki skaltu slíku á þik slá, do not betake thyself to that;
    impers., sló á hann hlátri, he was taken with a fit of laughter;
    sló ótta á marga, many were seized with fear;
    því slær á, at, it so happens that;
    ljóssi sleri (= sló) fyrir hann, a light flashed upon him;
    slá í deilu, to begin quarrelling (eitt kveld, er þeir drukku, slógu þeir í deilu mikla);
    impers., slær í e-t, it arises;
    slær þegar í bardaga, it came to a fight;
    slá niðr e-u, to put an end to;
    nú er niðr slegit allri vináttu, now there is an end to all friendship;
    slá sér niðr, to lie down, take to one’s bed;
    slá e-n niðr, to kill;
    slá e-u saman, to join (þeir slá þá saman öllu liðinu í eina fylking);
    slá til e-s, to aim a blow at one, strike at one;
    slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays;
    slá e-u upp, to spread a report;
    slá upp herópi, to raise the war-cry;
    impers., loganum sló upp ór keröldunum, the flame burst out of the vessels;
    slá út e-u, to pour out (þá er full er mundlaugin, gengr hón ok slær út eitrinu);
    slá e-u við, to take into use (þá var slegit við öllum búnaði);
    slá við segli, to spread the sail;
    ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth almost all that I recollected;
    slá beizli við hest, to put a bridle on a horse;
    e-u slær yfir, it comes over, arises (slær yfir þoku svá myrkri, at engi þeirra sá annan);
    8) refl., slást;
    (sláða, sláðr), v. to bar (hliðit var slát rammliga).
    (pl. slár), f. bar, bolt, cross-beam (slá ein var um þvert skipit).
    * * *
    pres. slæ, slær, slær; pl. slám (m. sláum), sláið, slá: pret. sló, slótt, slóttú (mod. slóst, slóstu), sló; pl. slógu (slósk = slógusk, Sturl. ii. 208 C): subj. slægi: imperat. slá, sláðú: part. sleginn: a pret. sleri or slöri occurs as a provincialism in the old vellum Ágrip—sløru, Fms. x. 403; sleri, 394; slæri, i. e. slöri, 379: [Ulf. slahan = τύπτειν, παίειν; A. S. sleân, slæge; Engl. slay; Dan.-Swed. slaa; O. H. G. slahan; Germ. schlagen.]
    A. To smite, strike, Dropl. 13; slá með steini, Fms. viii. 388; slá e-n til bana, ii. 183; slá e-n högg, kinnhest, i. 150, ix. 469, 522, Ld. 134; slá knött, Vígl. 24; slá til e-s, to strike at one, Finnb. 306, Sturl. ii. 24 C; slá í höfuð e-m, Fms. v. 173.
    2. slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle, Vsp. 34, Fdda 76, Am. 62, Bs. i. 155, Fb. i. 348, Fms. vii. 356 (in a verse), Sks. 704, Grett. 168 (hörpu-sláttr); slá hljóðfæri, Fms, iii. 184; slá slag, to strike up a tune; hann sló þann slag, … sló hann þá Gýgjar-slag… þann streng er hann hafði ekki fyrr slegit, Fas. iii. 222, 223, cp. drápa and drepa: slá leik, to strike up for a dance or game to begin, hann sá at leikr var sleginn skamt frá garði, Sturl. ii. 190; so in embroidery (see borð), slá danz, 117, Karl. 52: slá eld, to strike fire, Fms. ix. 234: slá vef, to strike the loom, in weaving, xi. 49, Darr.; slá borða, Fas. i. 193, 205.
    3. to hammer, forge; slá hamri, Vkv. 18; slá sverð, Þiðr. 21; slá þvertré af silfri í hofit, Landn. 313; slá saum, Fms. ii. 218, ix. 377, Stj. 451; hann sló gull rautt, Vkv. 5; slá herspora, Fms. vii. 183; sleginn fram broddr ferstrendr, Eg. 285; slá öxar eða gref, Stj. 451: to mount, járnum sleginn, Fms. v. 339, Fas. iii. 574: to strike off, of coin.
    4. to mow, cut grass; slegin tún, Nj. 112; þrælar níu slógu hey, Edda 48; ek mun láta bera út ljá í dag ok slá undir sem mest … slá töðu, Eb. 150, Fb. i. 522; slá teig þann er heitir Gullteigr, Ísl. ii. 344; slá afrétt, Grág. ii. 303; slá eng, 281, Gþl. 360: absol., þeir slóu (sic) allir í skyrtum, Ísl. ii. 349, Grág. ii. 281.
    5. to slay, smite, kill, Stj. passim, but little used in classical writings, where drepa is the word; sverði sleginn, 656 C. 4; slá af, to slay. Bs. ii. 56, 89, Stj. 183; slá af hest, to kill a horse, send it to the knacker: to smite with sickness, slá með likþrá, blindleik, blindi, Stj.; harmi sleginn, Fms. iii. 11.
    II. metaph. phrases; slá kaupi, to strike a bargain, Ld. 30, Fms. ii. 80; slá máli í sátt, to put it to arbitration, Fms. x. 403; slá kaupi saman, Fb. ii. 79: slá fylking, to dress up a line of battle, Fms. viii. 408; slá öllu fólki í mannhringa, x. 229; slá hring um, to surround, Nj. 275. Fas. ii. 523; slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round, Eg. 80, 88, Fms. viii. 67, x. 229; eldi um sleginn, Sól.: slá í lás, to slam, lock, Sturl. i. 63: slá eldi í, to set fire to, Fms. vii. 83, xi. 420, Hdl. 47; slá beisli við hest, to put a bridle in a horse’s mouth. Fas. ii. 508: slá landtjöldum, to pitch a tent, Eg. 291, Fms. ii. 264; or also, to strike a tent, take it down, Fær. 147; slá landtjalds-stöngunum, to loosen them, Hkr. i. 26; slá festum, to unmoor a ship, ii. 222, Fms. viii. 288, 379; slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays, Al. 67; slá netjum, to put out the nets. Bs. ii. 145; slá hundum (or slá hundum lausum, Fms. ii. 174, x. 326), to slip the hounds, Hom. 120.
    2. with prepp.; slá e-n við, to display; slá við segli, to spread the sail, Fas. ii. 523; þá var slegit við öllum búnaði, all was taken into use, Fms. x. 36; ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth all that I recollected, Bs. i. 59: slá e-n upp, to spread a report (upp-sláttr), Fms, viii. 232, ix. 358: slá niðr, to throw down, Hom. 110; hann sló sér niðr, he lay down, Fms. ii. 194; hann slær sér niðr ( takes to his bed) sem hann sé sjúkr, Stj. 520; nú er niðr slegit allri vináttu, an end to all friendship, Fms. vi. 286, xi. 72: slá út, to throw out, N. G. L. i. 31; slá út eitrinu, to pour it out, Edda 40: slá saman liðinu, to join the army, Fms. x. 268: slá upp ópi, to strike up, raise a cry, viii. 414, Fb. ii. 125: slá í sundr kjöptunum, ii. 26: slá á e-t, to take to a thing; slá á glens ok glímur, he took to play and sport, Fms. ii. 182; hann sló á fagrmæli við þá, begun flattering, Nj. 167; slá í rán, to betake oneself to robbery, Stj. 400: slá á heit, to take to making a vow, Fs. 91: slá á, to take on oneself; slá á sik sótt, to feign illness, Fms. vi. 32; slá á sik úlfúð, to show anger, ill-will, Eb. 114; skaltú ekki slíku á þik slá, at þrá eptir einni konu, do not betake thyself to that, Ísl. ii. 250: slá e-u af, to put off; eg hefi slegið því af.
    III. impers., it strikes or breaks out to a thing, i. e. the thing happens; loganum sló út um keröldin, flames broke out round the casks, Fms. i. 128; þá sleri ljósi fyrir hann sem elding væri, x. 394; sló á hann hlátri, he was taken in a fit of laughter, vii. 150; sló ópi á herinn, the men fell a-shouting, viii. 225; þá sleri á uþefjani ok ýldu, x. 379; sló þá í verkjum fyrir brjóstið, Sturl. ii. 127 C. Bs. i. 119; sló þá felmt ok flótta á liðit, the men were panic-stricken and took to flight, Fms. i. 45; þótt þunga eðr geispa slái á hana, vi. 199; sló mikilli hræðslu á konu þá, viii. 8; sló ifa í skap honum, 655 xii. 3, Stj. 424; því slær á ( it so happens), at hann réttir höndina í ljósit, Bs. i. 462; slær þegar í bardaga, it came to a fight, Fms. xi. 32; sló með þeim í mestu deilu, x. 99; í kappmæli, Fb. i. 327; hér slær í allmikit úefni, Nj. 246; var mjök í gadda slegit, at hann mundi fá hennar (cp. Dan. klapped og klart), 280; þá sló því á þá, at þeir fóru í á með net, Bs. i. 119.
    B. Reflex. to throw oneself, betake oneself; slósk hón at fram eldinum, she rushed to the fireside, Fms iv. 339; slásk á bak e-m, to go behind another, Sturl. i. 197 C; slásk aptr, to draw back; gæta þess at eigi slægisk aptr liðit, Ó. H. 214; þeir kómu í Valadal, ok slósk (sic = slógusk) þar inn, broke into the houses, Sturl. ii. 208 C; þá slógusk í Suðreyjar víkingar, Vikings infested, invaded the islands, Fms. i. 245; slásk í för með e-m, to join another in a journey, xi. 129; ef nokkurr slæsk í mat eðr mungát, ok rækir þat meirr enn þingit, Gþl. 15; hann slósk á tal við Guðrúnu, entered into conversation with G., Nj. 129; slásk í sveit með e-m, Ó. H. 202; slásk á spurdaga við e-n, to ask questions, Sks. 302 B; slásk á svikræði, Fms. vi. 179. ☞ The slæsk in Ld. 144 is an error for slævask, see sljófa.
    II. recipr. to fight; hann slóst við Enska í hafi, Ann. 1420, cp. Dan. slaaes, but it is unclass., for berjask is the right word.
    III. part. sleginn; með slegnu hári, with dishevelled hair, Finnb. 250: hón var mörgu sleginn, whimsical, Gþl. 3 (= blandin): sleginn, surrounded, Akv. 14, 29; sleginn regni, beaten with rain, Vtkv. 5: sleginn, coined, N. G. L. i. 5.

    Íslensk-ensk orðabók > SLÁ

  • 3 BLÓRAR

    a, m. [cp. Dan. blår, the refuse of flax, and the phrase, at kaste een blår í öjnene, to throw dust in one’s eyes] in Icel. only used in the metaph. phrase, at göra e-t í blóra við e-n, to commit an offence behind another person so that suspicion falls upon him: and blóra-maðr, m., en ef svá verðr sem mér er grunr á at, dóttir þín sé með barni, þá eru þar fáir blóramenn, ok vil ek ganga við faðerni. Fas. iii. 344.

    Íslensk-ensk orðabók > BLÓRAR

  • 4 SKEGG

    * * *
    n. beard (honum. óx eigi s.).
    * * *
    n. [Engl. shaggy is akin, but in the sense of the beard the word is peculiar to the Scandin. languages, which use barð (q. v.) in a different sense; Dan. skæg; Swed. skägg]:—a beard, prop. originally = shagginess, Þkv. 1, Rm. 15; honum óx eigi skegg, Nj. 30, Fms. ii. 59; stutt skegg ok snöggvan kaup, … jaðar-skegg, Sks. 288; kanpa ok skegg, K. Þ. K.; hón sér undir skegg Hagbarði, Korm. 12: phrases, Úlfarr vatt við skegginu, Eb. 164; skríða undir skegg e-m, to hide behind another’s beard, Fs. 31; konu skegg, a woman’s beard, Germ. Kaisers-bart, cp. Edda 19; höggva skeggi niðr, to bite the dust, Fms. xi. (in a verse); meðan upp heldr skeggi, as long as we can stand upright, Orkn. (in a verse); höggvask til skeggjum, to put beards together, Grett. (in a verse).
    II. = barð (q. v.), the cutwater, beak, of a ship; var skegg á ofanverðu barðinu, Fms. ii. 310; flaugar-skegg.
    III. in pr. names, Skeggi, Járn-skeggi, Skegg-broddi, Landn., Ó. H.; Skegg-bragi, Skegg-ávaldi or Ávaldi skegg, Fs.
    B. COMPDS: skeggbarn, skeggbroddr, skeggbrúsi, skegghvítr, skeggkarl, skegglauss, skeggmaðr, skeggsíðr, skeggstaðr, skeggstæði.

    Íslensk-ensk orðabók > SKEGG

  • 5 slást

    * * *
    v. refl.
    slást aptr, to draw back (gæta þess, at eigi slœgist aptr liðit);
    slást á e-t, to take to a thing (slást á svikræði við e-n);
    slást á tal við e-n, to enter into conversation with;
    slást á bak e-m, to go behind another;
    slóst hón fram at eldinum, she rushed to the fireside;
    slást í för með e-m, to join one in a journey;
    slást í sveit með e-m, to join one’s party;
    slógust í Suðreyjar víkingar, vikings invaded the Hebrides;
    slást til ferðar með e-m = slást í för með e-m.

    Íslensk-ensk orðabók > slást

  • 6 EPTIR

    prep with dat. and acc.;
    I. with dat.
    1) with verbs of motion, after (ríða, róa, fara, ganga, senda e-m);
    2) denoting the aim and object of many verbs;
    leita, spyrja, frétta, eptir e-u, to search, ask, inquire after;
    líta eptir e-u, to look afler, attend to;
    bíða eptir e-u, to wait for;
    vaka eptir e-m, to sit up waiting for one;
    segja eptir e-m, to report behind one’s back;
    3) following the course of a track, road, etc., along;
    niðr eptir hálsinum, down the hill;
    eptir endilongu, from one end to the other;
    eptir miðju, along the middle;
    4) after, according to, in accordance with (eptir sið þeirra ok lögum);
    hann leiddist eptir fortölum hennar, he was led by her persuasion;
    gekk allt eptir því sem H. hafði sagt, according as H. had said;
    5) denoting proportion, comparison;
    fátt manna eptir því sem hann var vanr, few men in comparison to what he was want to have;
    6) with verbs denoting imitation, indulgence, longing after;
    láta eptir e-m, to indulge one;
    breyta eptir e-m, to imitate;
    7) behind (hann leiddi eptir sér hestinn);
    fundust eptir þeim írskar bœkr, which they had left behind;
    II. with acc.
    1) of time, after, in succession to (vár kom eptir vetr);
    hvern dag eptir annan, one day after the other;
    ár eptir ár, dag eptir dag, year by year, day by day;
    eptir þat, after that, thereafter;
    2) denoting succession, inheritance;
    taka e-t í arf eptir e-n, to inherit from one;
    hann tók konungdóm eptir föður sinn, after his father;
    vita þá skömm eptir sik, to leave such a bad report;
    skaði mikill er eptir menn slíka, there is a great loss in such men;
    III. as adv.
    1) after;
    annat sumar eptir, the second summer after;
    um daginn eptir, the day after;
    eptir um várit, later during the spring;
    eptir koma úsvinnum ráð, the fool is wise when too late;
    2) behind;
    bíða sitja eptir, to wait, stay behind;
    vera, standa eptir, to remain behind, be left;
    halda e-u eptir, to keep back;
    skammt get ek eptir þinnar æfi, I guess that little is left of thy life;
    3) before the rel. part., eptir er = eptir þat er, after (ef maðr, andast á þingi eptir er menn eru á braut farnir);
    4) eptir á, afterwards, later on;
    * * *
    better spelt eftir, in common pronunciation ettir, a prep. with dat. and acc. and also used as adv. or ellipt. without a case: an older form ept or eft only occurs in poetry, Skm. 39, 41, Ýt. 2, Edda 91 (in a verse); ept víg, Hkr. i. 349 (in a verse), iii. 50 (Arnór); [cp. Goth. afar; Runic stone in Tune, after; A. S. æft; Engl. after, aft; Swed.-Dan. efter]:—after.
    A. WITH DAT., LOC.; with verbs denoting following, pursuing, or the like; hann reið e. þeim, Eg. 149; hann bar merkit eptir honum, he bore the standard after him, 297; róa e. þeim, to pull after them, Ld. 118; þegar e. Kara, on the heels of Kari, Nj. 202; varð ekki e. honum gengit, none went after him, 270.
    β. with the notion to fetch; senda e. e-m, to send after one, Eb. 22, Nj. 78, Fms. i. 2; ríða í Hornafjörð e. fé yðru, ride to H. after your things, Nj. 63.
    γ. ellipt., viljum vér eigi e. fara, we will not follow after them. Eb. 242; ek mun hlaupa þegar e., Nj. 202.
    2. metaph.,
    α. with verbs denoting to look, stara, líta, sjá, gá, horfa, mæna, etc. e. e-u, to stare, look after a thing while departing, Ísl. ii. 261: leita, spyrja, frétta etc. e. e-u, to ask, ‘speer,’ seek after a thing, Nj. 75, Eg. 155, 686, Fms. i. 71, x. 148, etc.
    β. segja e. e-m, to tell tales, report behind one’s back in a bad sense, 623. 62; þó at ek segða eigi óhapp eptir tengda-mönnum mínum, Sturl. i. 66; sjá e. e-u, to look after, miss a thing, Nj. 75; leggja hug e. e-u, to mind a thing, Ísl. ii. 426; taka e., to mind, mark a thing; ganga e. e-u, to retain a thing, Fms. x. 5.
    γ. verbs denoting to expect; bíða, vænta e. e-u, to expect, wait for a thing; vaka e. e-m, to sit up waiting for one, but vaka yfir e-m, to sit up nursing or watching one, cp. Fas. ii. 535.
    II. denoting along, in the direction of a track, road, or the like; niðr e. hálsinum, down the hill, Fms. iii. 192; út e. firði, stood out along the firth, i. 37; innar e. höllinni, Nj. 270; upp e. dal, Eb. 232; ofan e. dalnum, Nj. 34; ofan e. eyrunum, 143; upp e. eyrunum, 85; innar e. búðinni, 165; út e. þvertrénu, 202; ofan e. reykinum, Eb. 230; inn e. Skeiðum, 224; inn e. Álptafirði, id.; innar e. ísum, 236; inn e. ísum, 316; út e. ísnum, 236; út e. Hafsbotnum, Orkn. 1; e. endilöngu, from one end to another, Fms. x. 16; e. miðju, along the middle, vii. 89.
    2. metaph. after, according to; e. því sem vera ætti, Ld. 66; e. sið þeirra ok lögum, Fms. i. 81; e. þínum fortölum, ii. 32; hann leiddisk e. fortölum hennar, he was led by her persuasion, v. 30; gékk allt e. því sem Hallr hafði sagt, Nj. 256; gékk allt e. því sem honum hafði vitrað verit, all turned out as he had dreamed, Fms. ii. 231; e. minni vísan, i. 71.
    β. denoting proportion, comparison; þó eigi e. því sem faðir hans var, yet not like his father, Eg. 702; fátt manna e. því sem hann var vanr, few men in comparison to what he used to have, Sturl. ii. 253; þat var orð á, at þar færi aðrar e., people said that the rest was of one piece, Ld. 168.
    γ. with verbs denoting imitation, indulgence, longing after, etc.; lifa e. holdi sínu, to live after the flesh, Hom. 25; lifa e. Guði, 73; lifit e. mér, follow after me, Blas. 45; láta e. e-m, to indulge one; mæla e. e-m, to take one’s part, Nj. 26: breyta e. e-m, to imitate; dæma e. e-m, to give a sentence for one, 150; fylgja e. e-m, to follow after one, N. T.; herma e. e-m, to mimic one’s voice and gesture, as a juggler; mun ek þar e. gera sem þér gerit fyrir, I will do after just as you do before, Nj. 90; hann mælti e. ( he repeated the words) ok stefndi rangt, 35; leika e. e-m, to follow one’s lead; telja e., to grudge; langa e., to long after, Luke xxii. 15.
    δ. kalla, heita e. e-m, to name a child after one; kallaði Hákon eptir föður sínum Hákoni, Fms. i. 14; kallaðr e. Mýrkjartani móður-föður sínum, Ld. 108: lcel. now make a distinction, heita í höfuðit á e-m, of a living person, and heita e. e-m, of one deceased.
    III. denoting behind; fundusk e. þeim Írskar bækr, Irish books were found which they had left behind, Landn. (pref.), Fms. xi. 410; draga þik blindan e. sér, vi. 323; bera e-t e. sér, to drag behind one; hann leiddi e. sér hestinn, he led the horse after him, Eg. 766.
    β. as an adv., þá er eigi hins verra e. ván er slíkt ferr fyrir, what worse can come after, when such things went before? Nj. 34.
    2. but chiefly ellipt. or adverb.; láta e., to leave behind, Sturl. i. 60; sitja e., to sit, stay behind, Fms. i. 66; bíða e., to stay behind; vera e., Grett. 36 new Ed., Bs. i. 21; standa e., to stay behind, remain, be left, Fms. ii. 231, vi. 248; dveljask e., to delay, stop, Sturl. ii. 253; leggja e., to lay behind, but liggja e., to lie behind, i. e. be left, Karl. 439; eiga e., to have to do, Nj. 56; ef ekki verðr e., if naught remain behind, Rb. 126; skammt get ek e., þinnar æfi, I guess that little is left of thy life, Nj. 182; þau bjoggu þar e., they remained, stayed there. 25.
    B. WITH ACC., TEMP, after; vetri e. fall Ólafs, Eb. (fine); sextán vetrum e. dráp Eadmundar konungs …, vetrum e. andlát Gregorii, … e. burð Christi, Íb. 18; e. fall jarls, Eg. 297; e. verk þessi, Nj. 85: esp. immediately after, var kom e. vetr, spring came after winter, Eg. 260; hvern dag e. annan, one day after another, Hom. 158; ár e. ár, year after year, Rb. 292; dag e. dag, day after day, Fms. ii. 231; e. þat, or e. þetta, after that, Lat. deinde, deinceps, Nj. 151, Eb. 58, Bs. i. 5, etc. etc.; e. þingit, after the meeting, Eb. 108; e. sætt Eyrbyggja, 252.
    2. denoting succession, inheritance, remembrance, etc.; eptir in this sense is frequent on the Runic stones, to the memory of, after; hón á arf allan e. mik, Nj. 3; tekit í arf e. föður þinn, inherited after thy father, Fms. i. 256; ef skapbætendr eru eigi til e. bauga, i. e. to receive the weregild, Grág. ii. 184; þeir er sektar-fé eiga at taka e. þik, Nj. 230; tók konungdóm e. föður sinn, took the kingdom after his father, Fms. i. 2; Þorkell tók lögsögu e. Þórarinn, Thorkel took the speakership after Thorarin, Íb. ch. 5, cp. ch. 8, 10: metaph., vita þá skömm e. sik, to know that shame [ will be] after one, i. e. leave such a bad report, Ld. 222; skaði mikill er e. menn slíka, there is a great loss in such men, Eg. 93; hann fastaði karföstu e. son sinn, he fasted the lenten fast after his son’s death, Sturl. ii. 231; sonr … e. genginn guma, a son to succeed his deceased father, Hm. 71; mæla e. en, or eiga vígsmál (eptir-mál) e. e-n, to conduct the suit after one if slain, Nj. 254 (freq.), hence eptir-mál; eptir víg Arnkels vóru konur til erfðar ok aðildar, Eb. 194; í hefnd e. e-n, to revenge one’s death, Nj. 118; heimta gjöld e. menn sína, to claim weregild, Fms. viii. 199.
    β. the phrase, vera e. sig, to be weary after great exertion.
    II. used as adv. after; síðan e. á öðrum degi, on the second day thereafter, Hom. 116: síðan e., Lat. deinceps, Fms. x. 210; um várit e., the spring after, Eb. 125 new Ed.; annat sumar e., the second summer after, Nj. 14; annat haust e., Eb. 184; annan dag e., the second day after, Nj. 3; um daginn e., the day after, Fms. vii. 153, Bs. i. 21; næsta mánuð e., Rb. 126.
    β. by placing the adverb. prep. at the beginning the sense becomes different, later; e. um várit, later during the spring, Eb. 98.
    III. used adverb. with the relat. particles er, at; e. er, Lat. postquam, Grág. i. 10; e. at, id., K. Þ. K. 32.
    β. eptir á, afterward; the proverb, eptir (mod. eptir á) koma ósvinnum ráð í hug, the fool is wise too late, Vápn. 17, Fas. i. 98; eptir á, kvað hinn …, ‘ after a bit,’ quoth the …, (a proverb.)

    Íslensk-ensk orðabók > EPTIR

  • 7 EIGA

    * * *
    I)
    (á, átta, áttr), v.
    1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);
    2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);
    hann átti Gró, he was married to G.;
    hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;
    enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;
    eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);
    eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);
    eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;
    eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;
    eiga vald á e-u, to have within one’s power;
    3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;
    tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;
    á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;
    átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;
    4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);
    eiga mál í e-m, to have a charge against one;
    5) to keep, hold;
    eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;
    eiga kaupstefnu, to hod a market;
    eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;
    eiga högg við e-n, to exchange blows with one;
    eiga illt við e-n, to quarrel with;
    eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;
    6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);
    eiga skilit, to have stipulated;
    7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);
    eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;
    eiga um vandræði at halda, to be in a strait;
    8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);
    þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;
    10) with preps.:
    eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);
    to deserve from one (ok á ek annat at þér);
    þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;
    eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);
    to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);
    eiga e-t saman, to own in common;
    eiga skap saman, to agree well, be of one mind;
    eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;
    eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;
    eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);
    þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;
    eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;
    Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;
    eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;
    far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;
    hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;
    eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);
    ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;
    eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;
    eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;
    recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;
    eigast við deildir, to be engaged in strife;
    áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.
    f.
    kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;
    * * *
    pret. átti; pret. subj. ætti, pres. eigi; pres. ind. á, 2nd pers. átt (irreg. eigr, Dipl. v. 24), pl. eigum, 3rd pers. pl. old form eigu, mod. eiga; imperat. eig and eigðu; sup. átt; with suffixed neg. pres. ind. 1st pers. á’k-at, 2nd pers. átt-attu; pret. subj. ættim-a: [Gr. ἔχω; Goth. aigan; A. S. âgan; Hel. êgan; O. H. G. eigan; Swed. äga; Dan. eje; Engl. to owe and own, of which the former etymologically answers to ‘eiga,’ the latter to ‘eigna’]:—to have, possess.
    A. ACT.
    I. denoting ownership, to possess:
    1. in a proper sense; allt þat góz sem þeir eiga eðr eigandi verða, D. N. i. 80; hann eigr hálfa jörðina, Dipl. v. 24; Björn hljóp þá á skútu er hann átti, Eb. 6; Starkaðr átti hest góðan, Nj. 89; þau áttu gnótt í búi, 257; hón á allan arf eptir mik, 3; átti hón auð fjár, Ld. 20; ef annarr maðr ferr með goðorð en sá er á, Grág. i. 159; annat vápnit, ok á þat Þorbjörn, en Þorgautr á þetta, Ísl. ii. 341; eignir þær er faðir hans hafði átt, Eb. 4; í ríki því er Dana konungar höfðu átt þar lengi, Fms. xi. 301, Rb. 494, Eb. 54, 118, 256, 328, Sturl. ii. 60, Eg. 118; e. saman, to own in common, Grág. i. 199; ef tveir menn eigo bú saman, ii. 44; e. skuld (at e-m), to be in debt, Engl. to owe; en ef hann átti engar skuldir, if he owed no debts, i. 128; þar til átti honum ( owed him) meistari Þorgeirr ok þá mörk, D. N. iv. 288 (Fr.); e. fé undir e-m, to be one’s creditor, Nj. 101; in mod. usage, e. fé hjá e-m, or ellipt., e. hjá e-m.
    2. in a special sense;
    α. eiga konu, to have her to wife; hann átti Gró, Eb. 16; hann átti Ynghvildi, 3; Þorgerðr er (acc.) átti Vigfúss, … Geirríðr er (acc.) átti Þórólfr, 18; hann gékk at eiga Þóru, he married Thora, id.; Þuríði hafði hann áðr átta, Thorida had been his first wife, 42; enga vil ek þessa e., I will not marry any of these, Nj. 22; Björn átti þá konu er Valgerðr hét, 213, 257; faðir Hróðnýjar er átti Þorsteinn, Landn. 90; Ásdísi átti síðar Skúli, S. was A.’s second husband, 88; Þorgerðr er átti Önundr sjóni, 89; Vigdís er átti Þorbjörn enn digri, 87; Árnþrúðr er átti Þórir hersir, 66; Húngerð er átti Svertingr, 6l, 86, and in numberless passages: old writers hardly ever say that the wife owns her husband—the passages in Edda 109 (vide elja) and Nj. 52 (til lítils kemr mér at eiga hinn vaskasta mann á Íslandi) are extraordinary—owing to the primitive notion of the husband’s ‘jus possessionis’ (cp. brúðkaup); but in mod. usage ‘eiga’ is used indiscriminately of both wife and husband; Icel. even say, in a recipr. sense, eigast, to own one another, to be married: þau áttust, they married; hann vildi ekki at þau ættist, hann bannaði þeim að eigast, he forbade them to marry:—to the ancients such a phrase was almost unknown, and occurs for the first time in K. Á. 114.
    β. eiga börn, to have children, of both parents; áttu þau Jófriðr tíu börn, J. and her husband had ten bairns, Eg. 708; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. 1; þau Þorsteinn ok Unnr áttu son er Steinn hét, Eb. 10, Nj. 91, 257; áttu þau Þórhildr þrjá sonu, 30; e. móður, föður, to have a mother, father, Eb. 98; vænti ek ok, at þú eigir illan föður, id.
    γ. the phrase, e. heima, to have a home; þeir áttu heima austr í Mörk, Nj. 55; því at ek tek eigi heim í kveld, þar sem ek á heima út á Íslandi, 275; in mod. usage = to live, abide, in regard to place, cp. the questions put to a stranger, hvað heitir maðrinn? hvar áttu heima? used in a wider sense than búa.
    δ. eiga sér, to have, cp. ‘havde sig’ in Dan. ballads; Höskuldr átti sér dóttur er Hallgerðr hét, Nj. 3; ef hann á sér í vá veru, Hm. 25, (freq. in mod. use.)
    3. without strict notion of possession; e. vini, óvini, to have friends, enemies, Nj. 101; hverja liðveizlu skal ek þar e. er þú ert, what help can I reckon upon from thee? 100; e. ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon, 210; e. til, to have left; ekki eigu it annat til ( there is nothing left for you) nema at biðja postulann. Jóh. 623. 22: in mod. usage e. til means to own, to have left; hann á ekkert til, he is void of means, needy; eiga góða kosti fjár, to be in good circumstances, Ísl. ii. 322; e. vald á e-u, to have within one’s power, Nj. 265; the phrase, e. hlut at e-u, or e. hlut í e-u, to have a share, be concerned with; eptir þat átti hann hlut at við mótstöðumenn Gunnars, 101, 120; þar er þú ættir hlut at, where thou wast concerned, 119; mik uggir at hér muni eigi gæfu-menn hlut í e., 179: hence ellipt., e. í e-u, to be engaged in, chiefly of strife, adversity, or the like; thus, e. í stríði, fátaekt, baráttu, to live, be deep in struggle, want, battle, etc.
    II. denoting duty, right, due, obligation:
    1. to be bound, etc.; þeir menn er fylgð áttu með konungi, the men who owed following to (i. e. were bound to attend) the king’s person, Fms. vii. 240; á ek þar fyrir at sjá, I am bound to see to that, Eg. 318; Tylptar-kviðr átti um at skilja, Eb. 48; þeir spurðu hvárt Njáli þætti nokkut e. at lýsa vígsök Gunnars, Nj. 117; nú áttu, Sigvaldi, now is thy turn, now ought thou, Fms. xi. 109, Fs. 121; menn eigu ( men ought) at spyrja at þingfesti, Grág. i. 19; þá á þann kvið einskis meta, that verdict ought to be void, 59; ef sá maðr á ( owns) fé út hér er ómagann á ( who ought) fram at færa, 270; nú hafa þeir menn jammarga sem þeir eigu, as many as they ought to have, ii. 270; tíunda á maðr fé sitt, … þá á hann þat at tíunda, … þá á hann at gefa sálugjafir, i. 202:—‘eiga’ and ‘skal’ are often in the law used indiscriminately, but properly ‘ought’ states the moral, ‘shall’ the legal obligation,—elska skalt þú föður þinn og móður, þú skalt ekki stela, where ‘átt’ would be misplaced; sometimes it is merely permissive, gefa á maðr vingjafir at sér lifanda, ef hann vill, a man ‘may’ whilst in life bequeath to his friends, if he will, id.; maðr á at gefa barni sínu laungetnu tólf aura, ef hann vill, fyrir ráð skaparfa sinna, en eigi meira nema erfingjar lofi, a man ‘may’ bequeath to the amount of twelve ounces to his illegitimate child without leave of the lawful heir, etc., 203; ef þat á til at vilja, if that is to happen, Fas. i. 11.
    2. denoting claim, right, to own, be entitled to, chiefly in law phrases; e. dóm, sakir, to own the case, i. e. be the lawful prosecutor; ok á sá þeirra sakir, er …, Grág. i. 10; eðr eigu þeir eigi at lögum, or if they be not entitled to it, 94; e. mál á e-m, to have a charge against one, Nj. 105; e. rétt á e-u, to own a right; sá sem rétt á á henni, who has a right to her, K. Á. 16; þeir sögðu at þeim þótti slíkr maðr mikinn rétt á sér e., such a man had a strong personal claim to redress, Nj. 105; hence the phrase, eiga öngan rétt á sér, if one cannot claim redress for personal injury; þá eigu þeir eigi rétt á sér, then they have no claim to redress whatever, Grág. i. 261; e. sök, saka-staði á e-u, to have a charge against; þat er hann átti öngva sök á, Nj. 130; saka-staði þá er hann þótti á eiga, 166; kalla Vermund eigi ( not) eiga at selja sik, said V. had no right to sell them, Eb. 116: hence in mod. usage, eiga denotes what is fit and right, þú átt ekki að göra það, you ought not; eg ætti ekki, I ought not: in old writers eiga is seldom strictly used in this sense, but denotes the legal rather than the moral right.
    β. eiga fé at e-m (mod. e. hjá e-m), to be one’s creditor, Grág. i. 90, 405, Band. 1 C: metaph. to deserve from one, ok áttu annat at mér, Nj. 113; e. gjafir at e-m, 213; in a bad sense, kváðusk mikit e. at Þráni, they had much against Thrain, 138.
    γ. the law phrase, e. útkvæmt, fært, to have the right to return, of a temporary exile, Nj. 251: at hann skyli eigi e. fært út hingat, Grág. i. 119; ok á eigi þingreitt, is not allowed to go to the parliament, ii. 17; e. vígt, Grág., etc.
    III. denoting dealings or transactions between men (in a meeting, fight, trade, or the like), to keep, hold; þætti mér ráðliga at vér ættim einn fimtardóm, Nj. 150; e. orrustu við e-n, to fight a battle, Fms. i. 5, Eg. 7; e. högg við e-n, to exchange blows, 297; e. vápna-viðskipti, id., Fms. ii. 17; eiga handsöl at e-u, to shake hands, make a bargain, x. 248; e. ráð við e-n, to consult, hold a conference with, Nj. 127; e. tal við e-n, to speak, converse with one, 129; e. mál við e-n, id., Grág. i. 10; e. fund, to hold a meeting, Nj. 158; e. þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting, Eg. 271; þetta haust áttu menn rétt (a kind of meeting) fjölmenna, Eb. 106; e. kaupstefnu, to hold a market, exchange, 56; e. féránsdóm, Grág. i. 94; e. gott saman, to live well together, in peace and goodwill, Ld. 38; e. illt við e-n, to deal ill with, quarrel with, Nj. 98; e. búisifjar, q. v., of intercourse with neighbours, Njarð. 366; e. drykkju við e-n, to be one’s ‘cup-mate,’ Eg. 253; e. við e-n, to deal with one; ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me, Nj. 93; gott vilda ek við alla menn e., I would live in goodwill with all, 47; e. við e-n, to fight one; eigum vér ekki við þá elligar (in a hostile sense), else let us not provoke them, 42; eðr hvárt vili it Helgi e. við Lýting einn eðr bræðr hans báða, 154; brátt fundu þeir, at þeir áttu þar eigi við sinn maka, Ld. 64; Glúmr kvað hann ekki þurfa at e. við sik, G. said he had no need to meddle with him, Glúm. 338; e. um að vera, to be concerned; ekki er við menn um at e., Nj. 97; þar sem við vini mína er um at e., where my friends are concerned, 52; við færi er þá um at e., ef Kári er einn, there are fewer to deal with, to fight, if K. be alone, 254; við brögðótta áttu nú um, Fms. v. 263; ætla ek at oss mun léttara falla at e. um við Svein einn, iv. 80; Sveinn svarar, at þeir áttu við ofrefli um at e., that they had to deal with odds, 165.
    β. almost as an auxiliary verb; e. skilt (skilit), to have stipulated; hafa gripina svá sem hann átti skill, Fms. vi. 160; þat átta ek skilit við þik, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; e. mælt, of oral agreement; sem vit áttum mælt með okkr, xi. 40; þá vil ek þat mælt e., 124: in mod. usage e. skilit means to deserve, eg á ekki þetta skilit af hér, etc.
    γ. sometimes used much like geta; við því átti Búi eigi gert, B. could not guard against that, Fms. i. 117, cp. xi. 109:—also, e. bágt, to be in a strait, poor, sickly; e. heimilt, to have at one’s disposal, Eb. 254.
    IV. to have to do; skal Þorleifr eigi ( not) e. at því at spotta, Eb. 224; e. hendr sínar at verja, to have to defend one’s own hands, to act in self-defence, Nj. 47; e. e-m varlaunað, to stand in debt to one, 181; e. um vandræði at halda, to be in a strait, Eb. 108; e. erindi, to have an errand to run, 250; en er þeir áttu um þetta at tala, when they had to talk, were talking, of this, Stj. 391; e. ríkis at gæta, to have the care of the kingdom, Nj. 126; en þó á ek hverki at telja við þik mægðir né frændsemi, i. e. I am no relation to thee, 213; ok ætti þeir við annan at deila fyrst, 111; e. mikið at vinna, to be much engaged, hard at work, 97; e. e-t eptir, to have left a thing undone, 56; e. för, ferð, to have a journey to take, 11, 12; hann átti þar fé at heimta, 261; e. eptir mikit at mæla, 88.
    2. metaph. in the phrases, e. mikit (lítið) ‘at’ ser, or ‘undir’ sér, to have much (or little) in one’s power; margir menn, þeir er mikit þóttusk at sér e., Sturl. i. 64; far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, go with many men, so that thou hast the whole matter in thy hands, Ld. 250; en ávalt átta ek nokkuð undir mér, Vígl. 33; kann vera at hann eigi mikit undir sér, Fas. i. 37; eigum heldr undir oss ( better keep it in our own hands), en ganga í greipar þeim mæðginum, Fs. 37; sem þeir, er ekki eigu undir sér, who are helpless and weak, Þorst. St. 55; e. þykisk hann nokkut undir sér, i. e. he bears himself very proudly, Grett. 122; þetta ráð vil ek undir sonum mínum e., I will leave the matter in my sons’ hands, Valla L. 202; e. líf sitt undir e-m, to have one’s life in another’s hands, Grett. 154; mun ek nú senda eptir mönnum, ok e. eigi undir ójöfnuði hans, and trust him not, 110: hence in mod. usage, e. undir e-u, to risk; eg þori ekki að e. undir því, I dare not risk it: e. saman, to have or own in common; the saying, það á ekki saman nema nafnið, it has nothing but the name in common; rautt gull ok bleikt gull á ekki saman nema nafn eitt, Fms. v. 346: the proverb, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; e. skap saman, to agree well; kemr þú þér því vel við Hallgerði, at it eigit meir skap saman, you are quite of one mind, Nj. 66; eigi veit ek hvárt við eigum heill saman, I know not whether we shall have luck, i. e. whether we shall live happy, together, 3.
    β. to deal with one another (sam-eign); er vér skulum svá miklu úgæfu saman e., that we are to have so much mischief between us, Nj. 201; e. e-t yfir höfði, to have a thing hanging over one’s head, Sks. 742.
    V. to agree with, to fit, to suit one:
    1. with acc., það á ekki við mig, it suits me not, it agrees not with me.
    2. with dat., medic. to agree, heal, the sickness in dat., thus the proverb, margt á við mörgu, cp. ‘similia similibus curantur,’ Vidal. ii. 109.
    3. absol. to apply to; at hann skyldi eigi trúa lágum manni rauðskeggjuðum, því at meistarinn átti þetta, the description suited to the master, Fms. xi. 433; þat muntu ætla, at ek muna e. hinn bleika uxann, that the dun ox means me, Vápn. 21.
    B. REFLEX., in a reciprocal sense, in the phrase, eigask við, to deal with one another, chiefly to fight; en er þeir höfðu langa hríð við átzk, when they had fought a long time, Eb. 238, 74; eigask við deildir, to be engaged in strife, 246; áttusk þeir höggva-viðskipti við, they came to a close fight, Fms. i. 38; áttusk þeir fá högg við, áðr …, they had a short fight before …, Eg. 297; fátt áttusk þeir við Þjóstólfr ok Þorvaldr, Thostolf and Thorwald had little to do with one another, kept aloof from each other, Nj. 18; var nú kyrt þann dag, svá at þeir áttusk ekki við, tbat day passed quietly, so that they came not to a quarrel, 222.
    β. to marry, vide above (A. I. 2).

    Íslensk-ensk orðabók > EIGA

  • 8 AF

    of
    * * *
    prep. w. dat.
    I. Of place:
    1) off, from;
    G. hljóp af hesti sínum, G. jumped off his horse;
    ganga af mótinu, to go away from the meeting;
    Flosi kastaði af sér skikkjunni, threw off his cloak;
    Gizzur gekk af útsuðri at gerðinu, from the south-west;
    hann hafði leyst af sér skúa sína, he had taken off his shoes;
    Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off;
    tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms;
    bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus;
    hverr af öðrum, one after another, in succession;
    vil ek þú vinnir af þér skuldina, work off the debt;
    muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand;
    rísa af dauða, to rise from the dead;
    vakna af draumi, to awaken from a dream;
    lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse;
    vindr stóð af landi, the wind blew from the land;
    2) out of;
    verða tekinn af heimi, to be taken out of the world;
    gruflar hón af læknum, she scrambles out of the brook;
    Otradalr var mjök af vegi, far out of the way.
    Connected with út; föstudaginn fór út herrinn af borginni, marched out of the town.
    II. Of time; past, beyond:
    af ómagaaldri, able to support oneself, of age;
    ek em nú af léttasta skeiði, no longer in the prime of life;
    þá er sjau vikur eru af sumri, when seven weeks of summer are past;
    var mikit af nótt, much of the night was past.
    III. In various other relations:
    1) þiggja lið af e-m, to receive help from one;
    hafa umboð af e-m, to be another’s deputy;
    vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of one;
    féll þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s men fell there;
    þá eru þeir útlagir ok af goðorði sínu, have forfeited their goðorð;
    þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim;
    ek skal stefna þér af konunni, summon thee to give up;
    2) off, of;
    höggva fót, hönd, af e-m, to cut off one’s foot, hand;
    vil ek, at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, whatever you like of the stores;
    þar lá forkr einn ok brotit af endanum, with the point broken off;
    absol., beit hann höndina af, bit the hand off;
    fauk af höfuðit, the head flew off;
    3) of, among;
    hinn efniligasti maðr af ungum mönnum, the most promising of the young men;
    4) with;
    hláða, (ferma) skip af e-u, to load (freight) a ship with;
    fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring;
    5) of (= ór which is more frequent);
    húsit var gert af timbr stokkum, was built of trunks of trees;
    6) fig., eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him;
    hvat hefir þú gert af Gunnari, what hast thou done with Gunnar?;
    7) denoting parentage, descent, origin;
    ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, are descended from them;
    kominn af Trójumönnum, descended from the Trojans;
    8) by, of (after passive);
    ek em sendr hingat af Starkaði, sent hither by;
    ástsæll af landsmónnum, beloved of;
    9) on account of, by reason of, by;
    úbygðr at frosti ok kulda, because of frost and cold;
    ómáli af áverkum, speechless from wounds;
    af ástæld hans, by his popularity;
    af því, therefore;
    af hví, wherefor why;
    af því at, because;
    10) by means of, by;
    framfœra e-n af verkum sínum, by means of his own labour;
    af sínu fé, by one’s own means;
    absol., hann fekk af hina mestu sœmd, derived great honour from it;
    11) with adjectives, in regard to;
    mildr af fé, liberal of money;
    góðr af griðum, merciful;
    12) used absol. with a verb, off away;
    hann bað hann þá róa af fjörðinn, to row the firth off;
    ok er þeir höfðu af fjörðung, when they had covered one forth of the way;
    sofa af nóttina, to sleep the night away.
    * * *
    prep. often used elliptically by dropping the case, or even merely adverbially, [Ulf. af; A. S. and Engl. of, off; Hel. ab; Germ. ab; Gr. άπό; Lat. a, ab.] With dat. denoting a motion a loco; one of the three prepp. af, ór, frá, corresponding to those in locoá, í, við, and ad locumá, í, at. It in general corresponds to the prepp. in locoá, or in locum til, whilst ór answers more to í; but it also frequently corresponds to yfir, um or í. It ranges between ór and frá, generally denoting the idea from the surface of, while ór means from the inner part, and frá from the outer part or border. The motion from a hill, plain, open place is thus denoted by af; by ór that from an enclosed space, depth, cavity, thus af fjalli, but ór of a valley, dale; af Englandi, but ór Danmörk, as mörk implies the notion of a deep wood, forest. The wind blows af landi, but a ship sets sail frá landi; frá landi also means a distance from: af hendi, of a glove, ring; ór hendi, of whatever has been kept in the hand (correl. to á hendi and í hendi). On the other hand af is more general, whilst frá and ór are of a more special character; frá denoting a departure, ór an impulse or force; a member goes home af þingi, whereas ór may denote an inmate of a district, or convey the notion of secession or exclusion from, Eb. 105 new Ed.; the traveller goes af landi, the exile ór landi: taka e-t af e-m is to take a thing out of one’s hand, that of taka frá e-m to remove out of one’s sight, etc. In general af answers to Engl. of, off, ór to out of, and frá to from: the Lat. prepp. ab, de, and ex do not exactly correspond to the Icelandic, yet as a rule ór may answer to ex, af sometimes to ab, sometimes to de. Of, off, from among; with, by; on account of by means of, because of concerning, in respect of.
    A. Loc.
    I. With motion, off, from:
    1. prop. corresp. to á,
    α. konungr dró gullhring af hendi sér (but á hendi), Ld. 32; Höskuldr lætr bera farm af skipi, unload the ship (but bera farm á skip), id.; var tekit af hestum þeirra, they were unsaddled, Nj. 4; Gunnarr hafði farit heiman af bæ sínum, he was away from home, 82; Gunnarr hljóp af hesti sínum, jumped off his horse (but hl. á hest), 83; hlaupa, stökkva af baki, id., 112, 264 ; Gunnarr skýtr til hans af boganum, from the bow, where af has a slight notion of instrumentality, 96; flýja af fundinum, to fly from off the battle-field, 102; ríða af Þríhyrningshálsum, 206; út af Langaholti, Eg. 744 ; sunnan ór Danmörk ok af Saxlandi, 560; ganga af mótinu, to go from the meeting, Fms. vii. 130; af þeirra fundi reis María upp ok fór, 625. 85 ; Flosi kastaði af ser skikkjunni, threw his cloak off him (but kasta á sik),Nj. 176; taka Hrungnis fót af honum, of a load, burden, Edda 58; land þat er hann fiskði af, from which he set off to fish, Grág. i. 151, is irregular, frá would suit better; slíta af baki e-s, from off one’s back, ii. 9 ; bera af borði, to clear the table, Nj. 75.
    β. where it more nearly answers to í; þeir koma af hafi, of sailors coming in (but leggja í haf), Nj. 128 ; fara til Noregs af Orkneyjum (but í or til O.), 131; þeim Agli fórst vel ok komu af hafi i Borgarfjörð, Eg. 392 ; hann var útlagi ( outlawed) af Noregi, where ór would be more regular, 344; af Islandi, of a traveller, Fms. x. 3; búa her af báðum ríkjunum, to take a levy from, 51; hinir beztu bændr ór Norðlendingafjórðungi ok af Sunnlendingafjórðungi, the most eminent Southerners and Northerners, 113; Gizzurr gékk af útsuðri at gerðinu, from south-west, Sturl. ii. 219; prestar af hvárutveggja biskupsdæmi, from either diocess, Dipl. ii. 11; verða tekinn af heimi, to be taken out of the world, 623. 21; gruflar hon af læknum, scrambles out of the brook, Ísl. ii. 340; Egill kneyfði af horninu í einum drykk, drained off the horn at one draught, literally squeezed every drop out of it, Eg. 557; brottuaf herbúðunurn, Fms. x. 343.
    γ. of things more or less surrounding the subject, corresp. to yfir or um; láta þeir þegar af sér tjöldin, break off, take down the tents in preparing for battle, Eg. 261; kyrtillinn rifnaði af honum, his coat burst, caused by the swollen body, 602; hann hafði leyst af sér skúa sína, he untied his shoes (but binda á sik), 716; Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off, of one clinging to one’s body, 747; tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms, Fms. vii. 39. Of putting off clothes; fara af kápu, Nj. 143; far þú eigi af brynjunni, Bs. i. 541; þá ætlaði Sigurðr at fara af brynjunni, id.; þá var Skarphéðinn flettr af klæðunum, Nj. 209: now more usually fara or klæðum, fötum, exuere, to undress.
    δ. connected with út; föstudaginn for út herrinn af borginni, marched out of the town, Nj. 274; ganga út af kirkjunni, to go out of the church, now út úr, Fms. vii. 107: drekki hann af þeirri jörðunni, of something impregnated with the earth, Laekn. 402.
    ε. more closely corresponding to frá, being in such cases a Latinism (now frá); bréf af páfa, a pope’s bull, Fms. x. 6; rit af hánum, letter from him, 623. 52; bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus, Bs. i. 712; farið þér á brautu af mér í eilífan eld, Hom. 143; brott af drottins augliti, Stj. 43.
    ζ. denoting an uninterrupted continuity, in such phrases as land aflandi, from land to land, Eg. 343, Fas. ii. 539; skip af skipl. from ship to ship, Fms. v. 10; brann hvat af öðru, one after another, of an increasing fire, destroying everything, i. 128; brandr af brandi brenn, funi kveykist af funa, one from another, Hm. 56; hverr af öðrum, one after another, in succession, also hverr at öðrum, Eb. 272, 280 (where at in both passages).
    2. metaph., at ganga af e-m dauðum, to go from, leave one dead on the spot, of two combatants; en hann segiz bani hins ef hann gekk af dauðum manni, Grág. ii. 88, Hkr. 1. 327; undr þykir mér er bróðir þinn vildi eigi taka af þér starf þetta, would not take this toil from thee, Nj. 77; þegnar hans glöddust af honum, were fain of him, Fms. x. 380; at koma þeim manni af sér er settr var á fé hans, to get rid of, Ld. 52; vil ek þú vinriir af þér skuldina, work off the debt, Njarð. 366; reka af sér, to repel, Sturl. ii. 219; hann á þá sonu er aldri munu af oss ganga, who will never leave us, whom we shall never get rid of, Fas. i. 280; leysa e-n af e-u, to relieve, 64; taka e-n af lífi, to kill, Eg. 48, 416, Nj. 126; af lífdögum, Fms. vii. 204; ek mun ná lögum af því máli, get the benefit of the law in this case, Eg. 468; muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand, 414; rísa af dauða, to rise from death, Fms. ii. 142; guð bætti honum þó af þessi sótt, healed him of this sickness, ix. 390; vakna af sýn, draumi, svefni, to awaken from a vision, dream, sleep, 655 xxxii. I, Gísl. 24, Eb. 192, Fas. i. 41. Rather with the notion out of, in the phrase af sér etc., e. g. sýna e-t af scr, to shew, exhibit a disposition for or against, Ld. 18; gera mikit af sér, to shew great prowess, Ísl. ii. 368; éf þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, unless you make more of thyself, Edda 32; Svipdagr hafði mikit af sér gert, fought bravely, Fas. i. 41; góðr (illr) af sér, good ( bad) of oneself, by nature; mikill af sjálfum sér, proud, bold, stout, Nj. 15; ágætastr maðr af sjálfum sér, the greatest hero, Bret.: góðr af ser, excellent, Hrafn. 7; but, on the contrary, af sér kominn, ruinous, in decay; this phrase is used of old houses or buildings, as in Bs. i. 488 = Sturl. l. c.; af sér kominn af mæði can also be said of a man fallen off from what he used to be; kominn af fotum fram, off his legs from age, Sturl. i. 223, Korm. 154 (in a verse).
    II. WITHOUT MOTION:
    1. denoting direction from, but at the same time continuous connection with an object from which an act or thing proceeds, from; tengja skip hvárt fram af stafni annars, to tie the ships in a line, stem to stern, Fms. i. 157, xi. 111; svá at þeir tóku út af borðum, jutted out of the boards, of rafters or poles, iv. 49; stjarna ok af sem skaft, of a comet, ix. 482; lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse, Grág. ii. 264; hon svarar af sínu sæti sem álpt af baru, Fás. i. 186; þar er sjá mátti utau af firði, af þjóðleið, that might be seen from the fareway on the sea when sailing in the firth, Hkr. ii. 64; þá mun hringt af (better at) Burakirkju, of bells rung at the church, Fms. xi. 160; gengr þar af Meðalfellsströnd, projects from, juts out, of a promontory, Ld. 10.
    2. denoting direction alone; upp af víkinni stóð borg mikil, a burg inland from the inlet, Eg. 161; lokrekkja innar af seti, a shut bed inward from the benches in the hall, Ísl. ii. 262; kapella upp af konungs herbergjum, upwards from, Fms. x. 153; vindr stóð af landi, the wind stood off the land, Bárð. 166.
    β. metaph., stauda af e-u, vide VI. 4.
    γ. ellipt., hallaði af norðr, of the channel, north of a spot, Boll. 348; also, austr af, suðr af, vestr af, etc.
    3. denoting absence; þingheyendr skulu eigi vera um nótt af þingi ( away from the meeting), eðr lengr, þá eru þeir af þingi ( away from (be meeting) ef þeir eru or ( out of) þingmarki, Grág. i. 25; vera um nótt af várþingi, 115; meðan hann er af landi héðan, abroad, 150.
    β. metaph., gud hvíldi af öllum verkum sínum á sjaunda degi, rested from his labours, Ver. 3.
    4. denoting distance; þat er komit af þjóðleið, out of the high road, remote, Eg. 369; af þjóðbraut, Grág. ii. 264, i. 15; Otradalr (a farm) var mjök af vegi, far out of the way, Háv. 53.
    B. TEMP, past, from, out of, beyond:
    1. of a person’s age, in the sense of having past a period of life; af ómaga aldri, of age, able to support oneself, Grág. i. 243; af aeskualdri, stricken in years, having past the prime of life, Eg. 202; lítið af barnsaldri, still a child, Ld. 74; ek em nú af léttasia skeiði, no longer in the prime of life, Háv. 40.
    2. of a part or period of time, past; eigi síðar en nótt er af þingi, a night of the session past, Grág. i. 101; þá er sjau vikur eru af sumri, seven weeks past of the summer, 182; tíu vikur af sumri, Íb. 10; var mikit af nótt, much of the night was past, Háv. 41; mikið af vetri, much of the winter was past, Fas. ii. 186; þriðjungr af nótt, a third of the night past, Fms. x. 160; stund af degi, etc.; tveir mánoðr af sumri, Gþl. 103.
    3. in adverbial phrases such as, af stundu, soon; af bragði, at once; af tómi, at leisure, at ease; af nýju, again; af skyndingu, speedily; af bráðungu, in a hurry, etc.
    C. In various other relations:
    I. denoting the passage or transition of an object, concrete or abstract, of, from.
    1. where a thing is received, derived from, conferred by a person or object; þiggja lið af e-m, to derive help from, Edda 26; taka traust af e-m, to receive support, comfort from, Fms. xi. 243; taka mála af e-m, to be in one’s pay, of a soldier, Eg. 266; halda land af e-m, to hold land of any one, 282; verða viss af e-m, to get information from, 57, Nj. 130; taka við sök af manni (a law term), to undertake a case, suit, Grág. i. 142; hafa umboð af e-m, to be another’s deputy, ii. 374; vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of, Vd. 88 (old Ed., the new reads frá), Fs. 45; afla matar af eyjum, to derive supplies from, Eb. 12.
    2. where an object is taken by force:
    α. prop. out of a person’s hand; þú skalt hnykkja smíðit af honum, wrest it out of his hand, Nj. 32; cp. taka, þrífa, svipta e-u (e-t) af e-m, to wrest from.
    β. metaph. of a person’s deprival of anything in general; hann tók af þér konuna, carried thy wife off, Nj. 33; tók Gunnarr af þér sáðland þitt, robbed thee of seedland, 103; taka af honum tignina, to depose, degrade him, Eg. 271; vinna e-t af e-m, to carry off by force of arms, conquer, Fms. iii. 29; drepa menn af e-m, for one, slay one’s man, Eg. 417; fell þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s people fell there, 261.
    γ. in such phrases as, hyggja af e-u (v. afhuga), hugsa af e-u, to forget; hyggja af harmi; sjá af e-u, to lose, miss; var svá ástúðigt með þeim, at livargi þóttist mega af öðrum sjá, neither of them could take his eyes off the other, Sturl. i. 194; svá er mörg við ver sinn vær, at varla um sér hon af hoiuun nær, Skálda 163.
    3. denoting forfeiture; þá eru þeir útlagir, ok af goðorði sínu, have forfeited their priesthood, Grág. i. 24; telja hann af ráðunum fjár síns alls, to oust one, on account of idiocy or madness, 176; verða af kaupi, to be off the bargain, Edda 26; þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim, Nj. 15; ek skal stefna þér af konunni, summon thee to forfeit, a case of divorce, id.; ella er hann af rettarfari um hana, has forfeited the suit, Grág. i. 381.
    β. ellipt., af ferr eindagi ef, is forfeited, Grág. i. 140.
    II. denoting relation of a part to a whole, off, of, Lat. de; höggva hönd, höfuð, fót af e-um, to cut one’s hand, head, foot off, Nj. 97, 92, Bs. i. 674; höggva spjót af skapti, to sever the blade from the shaft, 264; hann lét þá ekki hafa af föðurarfi sínum, nothing of their patrimony, Eg. 25; vil ek at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, take what you like of the stores, Nj. 4; at þú eignist slíkt af fé okkru sem þú vili, 94.
    β. ellipt., en nú höfum vér kjörit, en þat er af krossinum, a slice of, Fms. vii. 89; Þórðr gaf Skólm frænda sínum af landnámi sínu, a part of, Landn. 211; hafði hann þat af hans eigu er hann vildi, Sturl. ii. 169; þar lá forkr einn ok brotið af endanum, the point broken off, Háv. 24, Sturl. i. 169.
    γ. absol. off; beit hann höndina af, þar sem nú heitir úlfliðr, bit the hand off, Edda 17; fauk af höfuðit, the head flew off, Nj. 97; jafnt er sem þér synist, af er fótrinn, the foot is off, id.; af bæði eyru, both ears off, Vm. 29.
    2. with the notion ofamong; mestr skörungr af konum á Norðrlöndum, the greatest heroine in the North, Fms. i. 116; hinn efniligasti maðr af ungum mönnum í Austfjörðum, the most hopeful of youths in the Eastfirths, Njarð. 364; af ( among) öllurn hirðmönnuni virði konungr mest skáld sín, Eg. 27; ef hann vildi nokkura kaupa af þessum konum, Ld. 30; ör liggr þar útiá vegginum, ok er sú af þeirra örum, one of their own arrows, Nj. 115.
    β. from, among, belonging to; guð kaus hana af ollum konum sér til móður, of the Virgin Mary, Mar. A. i. 27.
    γ. metaph., kunna mikit (lítið) af e-u, to know much, little of, Bragi kann mest af skáldskap, is more cunning of poetry than any one else, Edda 17.
    δ. absol. out of, before, in preference to all others; Gunnarr bauð þér góð boð, en þú vildir eingi af taka, you would choose none of them, Nj. 77; ráða e-t af, to decide; þó mun faðir minn mestu af ráða, all depends upon him, Ld. 22; konungr kveðst því mundu heldr af trúa, preferred believing that of the two, Eg. 55; var honum ekki vildara af ván, he could expect nothing better, 364.
    3. with the additional sense of instrumentality, with; ferma skip af e-u, to freight a ship with, Eg. 364; hlaða mörg skip af korni, load many ships with corn, Fms. xi. 8; klyfja tvá hesta af mat, Nj. 74; var vágrinn skipaðr af herskipum, the bay was covered with war ships, 124; fylla ker af glóðum, fill it with embers, Stj. 319; fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring, Ver. 3.
    III. denoting the substance of which a thing is made, of; used indifferently with ór, though ór be more frequent; þeir gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn ok vötnin, of the creation of the world from the corpse of the giant Ymir; the poem Gm. 40, 41, constantly uses ór in this sense, just as in modern Icelandic, Edda 5; svá skildu þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nokkru efni, 147 (pref.); húsit var gert af timbrstokkum, built of trunks of timber, Eg. 233; hjöhin vóru af gulli, of gold, golden, Fms. i. 17; af osti, of cheese, but in the verse 1. c. ór osti, Fms. vi. 253; línklæði af lérepti, linen, Sks. 287.
    2. metaph. in the phrases, göra e-t af e-n ( to dispose of), verða af ( become of), hvat hefir þú gört af Gunnari, what hast thou done with Gunnar? Njarð. 376; hvat af motrinuni er orðit, what has become of it? of a lost thing, Ld. 208; hverfr Óspakr á burt, svá eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him? Band. 5.
    IV. denoting parentage, descent, origin, domicile, abode:
    1. parentage, of, from, used indifferently with frá; ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, descend from them, but a little below—frá honum eru konmir Sturlungar, Eb. 338, cp. afkvæmi; af ætt Hörðakára, Fms. i. 287; kominn af Trojumönnum, xi. 416; af Ása-ætt (Kb. wrongly at), Edda I.
    β. metaph., vera af Guði (theol.), of God, = righteous, 686 B. 9; illr ávöxtr af íllri rót, Fms. ii. 48; Asia er kölluð af nafni nokkurar konu, derives her name from, Stj. 67; af honum er bragr kallaðr skáldskapr, called after his name, Edda 17.
    2. of domicile; af danskri tungu, of Danish or Scandinavian origin, speaking the Danish tongue, Grág. ii. 73; hvaðan af löndum, whence, native of what country? Ísl.
    β. especially denoting a man’s abode, and answering to á and í, the name of the farm (or country) being added to proper names, (as in Scotland,) to distinguish persons of the same name; Hallr af Síðu, Nj. 189; Erlingr af Straumey, 273; Ástríðr af Djúpárbakka, 39; Gunnarr af Hlíðarenda (more usual frá); þorir haklangr konungr af Ögðum, king of Agdir, Eg. 35, etc.; cp. ór and frá.
    V. denoting a person with whom an act, feeling, etc. originates, for the most part with a periphrastic passive:
    1. by, the Old Engl. of; as, ek em sendr hingað af Starkaði ok sonum hans, sent hither by, Nj. 94; inna e-t af hendi, to perform, 257; þó at alþýða væri skírð af kennimönnum, baptized of, Fms. ii. 158; meira virðr af mönnum, higher esteemed, Ld. 158; ástsæll af landsmönnum, beloved, íb. 16; vinsæll af mönnum, Nj. 102; í allgóðu yfirlæti af þeim feðgum, hospitably treated by them, Eg. 170; var þá nokkut drukkið af alþjóð, there was somewhat hard drinking of the people, Sturl. iii. 229; mun þat ekki upp tekið af þeim sükudólgum mínum, they will not clutch at that, Nj. 257; ef svá væri í hendr þér búit af mér, if í had so made everything ready to thy hands, Ld. 130; þá varð fárætt um af föður hans, his father said little about it, Fms. ii. 154.
    2. it is now also sometimes used as a periphrase of a nom., e. g. ritað, þýtt af e-m, written, translated, edited by, but such phrases scarcely occur in old writers.
    VI. denoting cause, ground, reason:
    1. originating from, on account of, by reason of; af frændsemis sökum, for kinship’s sake, Grág. ii. 72; ómáli af áverkum, speechless from wounds, 27; af manna völdum, by violence, not by natural accident, of a crime, Nj. 76; af fortölum Halls, through his pleading, 255; af ástsæld hans ok af tölum þeirra Sæmundar, by his popularity and the eloquence of S., Íb. 16; af ráðum Haralds konungs, by his contriving, Landn. 157; úbygðr af frosti ok kulda, because of frost and cold, Hkr. i. 5.
    β. adverbially, af því, therefore, Nj. 78; af hví, why? 686 B. 9; þá verðr bóndi heiðinn af barni sínu, viz. if he does not cause his child to be christened, K. Þ. K. 20.
    2. denoting instrumentality, by means of; af sinu fé, by one’s own means, Grág. i. 293; framfæra e-n af verkum sinum, by means of one’s own labour, K. Þ. K. 142; draga saman auð af sökum, ok vælum ok kaupum, make money by, 623. I; af sínum kostnaði, at hi s own expense, Hkr. i. 217.
    β. absol., hún fellir á mik dropa svá heita at ek brenn af öll, Ld. 328; hann fékk af hina mestu sæmd, derived great honotur from it, Nj. 88; elli sótti á hendr honum svá at hann lagðist í rekkju af, he grew bedridden from age, Ld. 54; komast undan af hlaupi, escape by running, Fms. viii. 58; spinna garn af rokki, spin off a wheel (now, spinna á rokk), from a notion of instrumentality, or because of the thread being spun out (?), Eb. 92.
    3. denoting proceeding, originating from; lýsti af höndum hennar, her hands spread beams of light, Edda 22; allir heimar lýstust ( were illuminated) af henni, id.; en er lýsti af degi, when the day broke forth, Fms. ii. 16; lítt var lýst af degi, the day was just beginning to break, Ld. 46; þá tók at myrkja af nótt, the ‘mirk-time’ of night began to set in, Eg. 230; tók þá brátt at myrkva af nótt, the night grew dark, Hkr. ii. 230.
    4. metaph., standa, leiða, hljótast af, to be caused by, result from; opt hlýtst íllt af kvenna hjali, great mischief is wrought by women’s gossip (a proverb), Gísl. 15, 98; at af þeim mundi mikit mein ok úhapp standa, be caused by, Edda 18; kenna kulda af ráðum e-s, to feel sore from, Eb. 42; þó mun her hljótast af margs manns bani, Nj, 90.
    5. in adverbial phrases, denoting state of mind; af mikilli æði, in fury, Nj. 116; af móð, in great emotion, Fms. xi. 221; af áhyggju, with concern, i. 186; af létta, frankly, iii. 91; af viti, collectedly, Grág. ii. 27; af heilu, sincerely, Eg. 46; áf fári, in rage; af æðru, timidly, Nj. (in a verse); af setning, composedly, in tune, Fms. iii. 187; af mikilli frægð, gallantly, Fas. i. 261; af öllu afli, with all might, Grág. ii. 41; af riki, violently, Fbr. (in a verse); af trúnaði, confidently, Grág. i. 400.
    VII. denoting regard to, of, concerning, in respect of, as regards:
    1. with verbs, denoting to tell of, be informed, inquire about, Lat. de; Dioscorides segir af grasi því, speaks of, 655 xxx. 5; er menn spurðu af landinu, inquired about it, Landn. 30; halda njósn af e-u, Nj. 104; er þat skjótast þar af at segja, Eg. 546, Band. 8.
    β. absol., hann mun spyrja, hvárt þér sé nokkut af kunnigt hversu for með okkr, whether you know anything about, how, Nj. 33; halda skóla af, to hold a school in a science, 656 A. i. 19 (sounds like a Latinism); en ek gerða þik sera mestan mann af öllu, in respect of all, that you should get all the honour of it, Nj. 78.
    2. with adjectives such as mildr, illr, góðrafe-u, denoting disposition or character in respect to; alira manna mildastr af fo, very liberal, often-banded, Fms. vii. 197; mildr af gulli, i. 33; góðr af griðum, merciful, Al. 33; íllr af mat en mildr af gulli, Fms. i. 53; fastr af drykk, close, stingy in regard to, Sturl. ii. 125; gat þess Hildigunnr at þú mundir góðr af hestinum, that you would be good about the horse, Nj. 90, cp. auðigr at, v. at, which corresponds to the above phrases; cp. also the phrase af sér above, p. 4, col. I, ll. 50 sqq.
    VIII. periphrasis of a genitive (rare); provincialis af öllum Predikaraklaustrum, Fms. x. 76; vera af hinum mesta fjandskap, to breathe deep hatred to, be on bad terms with, ix. 220; af hendi, af hálfu e-s, on one’s behalf, v. those words.
    IX. in adverbial phrases; as, af launungu, secretly; af hljóði, silently; v. those words.
    β. also used absolutely with a verb, almost adverbially, nearly in the signification off, away; hann bað þá róa af fjörðinn, pass the firth swiftly by rowing, row the firth off, Fms. ix. 502; var pá af farit þat seni skerjóttast var, was past, sailed past, Ld. 142; ok er þeir höfðu af fjórðung, past one fourth of the way, Dropl. 10: skína af, to clear up, of the skv, Eb. 152; hence in common language, skína af sér, when the sun breaks forth: sofa af nóttina, to sleep it away, Fms. ii. 98; leið af nóttin, the night past away, Nj. 53; dvelja af stundir, to kill the time, Band. 8; drepa af, to kill; láta af, to slaughter, kill off;
    γ. in exclamations; af tjöldin, off with the awnings, Bs. i. 420, Fins, ix. 49.
    δ. in the phrases, þar af, thence; hér af, hence, Fms. ii. 102; af fram, straight on, Nj. 144; now, á fram, on, advance.
    X. it often refers to a whole sentence or to an adverb, not only like other prepp. to hér, hvar, þar, but also redundantly to hvaðan, héðan, þaðan, whence, hence, thence.
    2. the preposition may sometimes be repeated, once elliptically or adverbially, and once properly, e. g. en er af var borit at borðinu, the cloth was taken off from the table, Nj. 176; Guð þerrir af (off, away) hvert tár af ( from) augum heilagra manna, God wipes off every tear from the eyes of his saints, 655 xx. vii. 17; skal þó fyrst bætr af lúka af fé vegaiula, pay off, from, Gþl. 160, the last af may be omitted—var þá af borið borðinu—and the prep. thus be separated from its case, or it may refer to some of the indecl. relatives er or sem, the prep. hvar, hér, þar being placed behind them without a case, and referring to the preceding relative, e. g. oss er þar mikit af sagt auð þeim, we have been told much about these riches, Band. 24; er þat skjótast þar af at segja, in short, shortly. Eg. 546; þaðan af veit ek, thence í infer, know, Fms. i. 97.
    XI. it is moreover connected with a great many verbs besides those mentioned above, e. g. bera af, to excel, whence afbragð, afbrigði; draga af, to detract, deduct, hence afdráttr; veita ekki af, to be hard with; ganga at, to be left, hence afgangr; standast af um e-t, to stand, how matters stand; sem af tekr, at a furious rate; vita af, to be conscious, know about (vide VII).
    D. As a prefix to compounds distinction is to be made between:
    I. af privativum, denoting diminution, want, deduction, loss, separation, negation of, etc., answering indifferently to Lat. ab-, de-, ex-, dis-, and rarely to re- and se-, v. the following COMPDS, such as segja, dicere, but afsegja, negare; rækja, colere, but afrækja, negligere; aflaga, contra legem; skapligr, normalis, afskapligr, deformis; afvik, recessus; afhús, afhellir, afdalr, etc.
    II. af intensivum, etymologically different, and akin to of, afr-, e. g. afdrykkja = ofdrykkja, inebrietas; afbrýði, jealously; afbendi, tenesmus; afglapi, vir fatuus, etc. etc. Both the privative and the intensive af may be contracted into á, esp. before a labial f, m, v, e. g. á fram = af fram; ábrýði = afbrýði; ávöxtr = afvöxtr; áburðr = afburðr; ávíta = afvíta (?). In some cases dubious. With extenuated and changed vowel; auvirðiligr or övirðiligr, depreciated, = afv- etc., v. those words.

    Íslensk-ensk orðabók > AF

  • 9 SKJÓTA

    * * *
    (skýt; skaut, skutum; skotinn), v.
    1) to shoot with a weapon, with dat. (skjóta öru, spjóti, kólfi);
    vera skotinn spjóti í gegnum, to be shot through with a spear;
    skjóta af boga, to shoot with a bow;
    with the object shot at in acc. (skjóta dýr, mann, sel, fugl);
    skjóta at e-m, til e-s, to shoot at one;
    skjóta til hœfis, to shoot at a mark;
    skjóta skildi fyrir sik, to put a shield before one;
    skjóta loku fyrir, to shoot the bolt, lock the door;
    skjóta frá lokum, to unlock;
    skjóta e-u fyrir borð, to ‘shoot’ overboard;
    skjóta skipum á vatn, to launch ships;
    skjóta útan báti, to shove out a boat;
    skjóta hesti uridir e-n, to put a horse under one, to mount him;
    var mér hér skotit á land, I was put ashore here;
    skjóta e-u niðr, to thrust it down (hann skaut svá fast niðr skildinum, at);
    skjóta e-m brott or undan, to let one escape;
    skjóta undan peningum, to abstract, embezzle money;
    skjóta e-u í hug e-m to suggest to one (þá skaut guð því ráði í hug þeim);
    skjóta upp hvítum skildi, to hoist a white shield;
    skjóta upp vita, skjóta eldi í vita, to light up a beacon;
    skjóta land-tjaldi, to pitch a tent;
    skjóta á fylking, to draw up in battle array;
    skjóta á husþingi, to call a meeting together;
    skjóta á eyrendi, to make a speech;
    skjóta fótum undir sik, to take to one’s heels, to run;
    barnit skaut öndu upp, the child began to breathe;
    skjóta e-u of öxl, to throw off one’s shoulder;
    vér tólf dómendr, er málum þessum er t il skotit, to whom these suits are handed over;
    skýt ek því til gúðs ok góðra manna, at, I call God and all good men to witness, that;
    4) to pay (hann skaut einn fyrir sveitunga sína alla);
    5) impers., e-u skýtr upp, it shoots up, emerges, comes forth;
    upp skýtr jörðunni þá ór sænum, then the earth rises from the sea;
    skaut upp jörðu dag frá degi, the earth appeared day by day (as the snow melted);
    þó at þér skyti því í hug, though it shot into thy mind, occurred to thee;
    þeim skaut skelk í bringu, they were panic-stricken;
    sem kólfi skyti, swift as a dart;
    6) refl., skjótast.
    * * *
    skýt, pret. skaut, skauzt (skauztu rhyming with laust, Fms. vi. in a verse), skaut, pl. skutu; subj. skyti; imperat. skjót, skjóttú; part. skotinn: [A. S. sceôtan, scyttan; Engl. shoot and shut; Dan. skyde; Germ. schiessen.]
    A. To shoot with a weapon, the weapon being in dat.; skjóta öru (örum), spjóti, fleini, skutli, kesju, kólfi …, Fms. i. 44, x. 308, 362, Eg. 380; þeir þykkjask eigi hafa skotið betra skot, Fms. vii. 211; vera skotinn spjóti í gögnum, shot through with a spear, Nj. 274: the object shot at in acc., skjóta dýr, fugla, sela, Edda 16, Nj. 95, Ld. 56, Fms. x. 356, 362, and passim: also, s. til e-s, to shoot at; s. til fugls, Orkn. 346; s. til hæfis, to shoot at a mark, Fms. ii. 268; s. kesju at e-m, Eg. 380; allir skutu at Baldri, Edda 37.
    II. to shoot, to push or shove quickly; skjóta loku fyrir (or frá) hurðu (dyrum), to shoot the bolt, lock the door; s. frá lokum, to unlock, Lv. 60; hann lagðisk niðr ok skaut fyrir loku, Eg. 601; skaut hann þá frá lokum, Fms. vi. 189; þeir lögðu hann í kistu ok skutu síðan fyrir borð, and shot the chest overboard, Eg. 127; skaut Egill yfir brúnni, E. shot the bridge over the ditch, 531; s. brú af, to draw the bridge off or away, Fms. xi. 370; s. skipum á vatn, to launch the ships into water, ix. 501; s. báti, to launch a boat from the shore, Nj. 133; s. útan báti, to shove out a boat, 272; brauð þat er hón hafði í ofninn skotið, Hom. 114; menn er í ofn vóru skotnir, 117; var þeim skotið í eld brennanda, Eg. 232; then in all kinds of relations, s. hesti uudir e-n, to put a horse under one, mount him, Eg. 397, 602, Fms. vii. 21; var mér hér skotið á land, I was put ashore here, Nj. 45; s. e-m upp á land, id., Fms. i. 131; s. barni heim af fóstri, to send back a bairn from the fóstr, Grág. i. 276; s. e-m brott, to let one escape, Fms. ix. 420; s. e-m undan, id., vi. 116, vii. 250; s. niðr úmaga, to leave a pauper behind, place him there, Grág. i. 296, 297; s. fé á brott (undan), to abstract, embezzle money, 334; þetta líkar Þórdísi ílla ok skýtr undan peningunum, Korm. 150; skjóttú diametro sólarinnar í tvá staði, divide it into two, Rb. 462; þá skaut Guð því ráði í hug þeim, put this rede into their mind, 655. 3; s. upp hvítum skildi, to hoist a white shield, Fms. x. 347; s. upp vita, to light up the beacon, Hkr. i. 148; þá varð engum vita upp skotið, Orkn. 266; vita-karlinn skaut eldi í vitann, lighted up the beacon, Fms. viii. 188; s. land-tjaldi, to pitch a tent, Nj. 157; var skotið um hann skjaldborg, 274; s. á skjaldborg, to draw up a s., Fms. vii. 70; s. á fylking, to draw up in battle array, Ó. H. 209; s. á húsþingi, to call a meeting together, Eg. 357; s. á eyrendi, to make a speech, Fms. i. 215; skýtr or skýtsk mjök í tvau horn um e-t, see horn B.I. 2; s. fótum undir sik, to take to one’s heels, to run, Fms. viii. 358; hann skaut sér út hjá þeim, shot out, escaped, vi. 189; harm hljóp upp á altarit, ok skaut á knjám sínum, ix. 462; barnit skaut öndu upp, the bairn began to breathe, Hkr. ii. 199; s. skildi fyrir sik, to put a shield before one, Eg. 378, Nj. 156; s. skjóli yfir e-n, to protect (see skjól); Máriusúðin skaut lykkjunum, she (the ship) shivered, Fms. viii. 199; þá segisk, at hann skyti í fyrstu þessu orði, eldisk árgalinn nú, he is said to have let this word slip, to have said, vi. 251; s. e-u of öxl, to throw it off one’s shoulder, Gg. 6; s. e-u á frest, to put off, delay: skjóta augum, to look askance, Eg. (in a verse), from which the mod. gjóta augum is a corruption.
    III. metaph. to shift or transfer a case to another, appeal; skutu þau til ráða Ólafs, Ld. 74; s. þrætu til ór skurðar e-s, Fms. vii. 203; því skýt ek til Guðs, i. 3; s. sínu máli á Guðs vald, x. 103; s. þessu máli til Frosta-þings …, þeir skutu þangat sínu máli, i. 32; vér tólf dómendr, er málum þessum er til skotið, Nj. 188; s. máli á fylkis-þing, N. G. L. i. 21; skýt ek því til Guðs ok góðra manna, Nj. 176; menn þá er hann skaut ráðum undir, whom he took as his counsel, Fms. vii. 308.
    IV. [A. S. scot; Engl. shot, scot, see skot, I and II]:—to pay; rétt er at fimm búar virði gripinn, ok skal hann þá skjóta í móti slíku, er þeir virða gripinn dýrra enn hans skuld var fyrir öndverðu, Grág. i. 412; skjóta fé saman, to club money together, make a collection, Mar.; þeir skutu saman fjár-hlutum sínum hverr eptir efnum, Hom, 123 (samskot); hann skaut einn fyrir sveitunga sína alla ( he paid their scot) þá er þeir sátu í skytningum, Ld. 312 (see skytningr).
    V. impers., e-u skýtr upp, it shoots up, emerges, comes forth; upp skýtr jörðunni þá ór sænum, Edda 44; skaut upp jörðu dag frá degi, the earth appeared day by day (as the snow melted), Fms. ii. 228; þó at þér skyti því í hug, though it shot into thy mind, occurred to thee, Band. 37 new Ed.; þeim skaut skelk í bringu, they were panic-stricken, Ld. 78, Eg. 49, Fb. i. 418 (see skelkr); mjök skýtr mornar vakri, she is much tossed, Hallfred; sveita skaut á skjaldrim, the shield-rim was blood-shot, blood-stained, Orkn. (in a verse); sem kólfi skyti, swift as a dart, Fms. ii. 183.
    B. Reflex. to shoot, start, move, slip away; Skíði frá ek at skauzt á fætr, S. started to his feet, Skíða R. 52; Björn skauzk aptr síðan at baki Kára, B. shot or slipped behind Kári’s back, Nj. 262; at menn hans skytisk eigi frá honum, lest they should slip away, abscond, Fms. vii. 49; vildi ljósta Gretti, en hann skautzk undan, started away from the blow, Grett. 91 A; þeir fálmauðu af hræðslu, ok skutusk hingað ok þingat undan geislum hans, Niðr. 5; þó at fé hans skjótisk fyrir garðsenda, to slip through by the end of the fence, Grág. ii. 263; nú skýzk maðr undan tali (evades,) N. G. L. i. 97; kemr í hug, at hann mun skotisk hafa undan, ok vilja eigi fara, Ísl. ii. 334: skjótask yfir (impers.), to skip, slip over; mér hefir skotisk yfir að telja hann, þeim hafði yfir skotisk um þetta, they had made a false calculation, Ld. 100; þá skjótumk ek mjök yfir, then I am much mistaken, Skálda (Thorodd); skýzt þeim mörgum vísdómrinn sem betri ván er at, Grett. 25 new Ed.: skjótask e-m, to fail; margir skutusk honum, many forsook him, Fms. i. 22; skutusk þá margir við Þórð í trúnaðinum, many proved false to Thord, Sturl. iii. 75 C; vildi dýrið ljósta þeim hramminum seni heill var, ok skauzk á stúfinn, and stumbled, reeled on the stump of the other leg, Grett. 101 A; hann var nokkut við aldr, ok skauzk á fótum ( and tottered on his legs), ok þó hinn karlmannligsti, Háv. 45: also in the law phrase, hafa e-u fyrir skotið, to have a case forfeited, N. G. L. i. 52, 53; ef hann stefnir eigi … þá er þeim váttum fyrir skotið, then the witnesses are valueless, 54 (cp. Dan. for-skyde).
    2. reflex., in the mod. skjótask, to go on a short errand, pay a short visit; viltu ekki skjótast með bréfið að tarna? eg ætla að skjútast inn sem snöggvast, bíddu meðan eg skýzt inn, and the like.
    II. recipr., skjótask á, to exchange shots, Fms. i. 93, vii. 54.
    III. part., of corn, to shoot; rúgakr al-skotinn, Þiðr. 180.

    Íslensk-ensk orðabók > SKJÓTA

  • 10 Á

    * * *
    a negative suffix to verbs, not;
    era útmakligt, at it is not unmeet that.
    * * *
    1.
    á, prep., often used elliptically, or even adverbially, [Goth. ana; Engl. on; Germ. an. In the Scandinavian idioms the liquid n is absorbed. In English the same has been supposed to happen in adverbial phrases, e. g. ‘along, away, abroad, afoot, again, agate, ahead, aloft, alone, askew, aside, astray, awry,’ etc. It is indeed true that the Ormulum in its northern dialect freq. uses o, even in common phrases, such as ‘o boke, o land, o life, o slæpe, o strande, o write, o naht, o loft,’ etc., v. the glossary; and we may compare on foot and afoot, on sleep (Engl. Vers. of Bible) and asleep; A. S. a-butan and on-butan (about); agen and ongean (again, against); on bæc, aback; on life, alive; on middan, amid. But it is more than likely that in the expressions quoted above, as well as in numberless others, as well in old as in modern English, the English a- as well as the o- of the Ormulum and the modern Scottish and north of England o- are in reality remains of this very á pronounced au or ow, which was brought by the Scandinavian settlers into the north of England. In the struggle for supremacy between the English dialects after the Conquest, the Scandinavian form á or a won the day in many cases to the exclusion of the Anglo-Saxon on. Some of these adverbs have representatives only in the Scandinavian tongues, not in Anglo-Saxon; see below, with dat. B. II, C. VII; with acc. C. I. and VI. The prep. á denotes the surface or outside; í and ór the inside; at, til, and frá, nearness measured to or from an object: á thus answers to the Gr. επί; the Lat. in includes á and i together.]
    With dat. and acc.: in the first case with the notion of remaining on a place, answering to Lat. in with abl.; in the last with the notion of motion to the place, = Lat. in with acc.
    WITH DAT.
    A. Loc.
    I. generally on, upon; á gólfi, on the floor, Nj. 2; á hendi, on the hand (of a ring), 48, 225; á palli, 50; á steini, 108; á vegg, 115; á sjá ok á landi, on sea and land. In some instances the distinction between d and i is loose and wavering, but in most cases common sense and usage decide; thus ‘á bók’ merely denotes the letters, the penmanship, ‘í’ the contents of a book; mod. usage, however, prefers ‘í,’ lesa í bók, but stafr á bók. Old writers on the other hand; á bókum Enskum, in English books, Landn. 24, but í Aldafars bók, 23 (in the book De Mensurâ Temporum, by Bede), cp. Grág. i. 76, where á is a false reading instead of at; á bréfi, the contents of a letter: of clothing or arms, mítr á höfði, sverð á hlið, mitre on head, sword on side, Fms. i. 266, viii. 404; hafa lykil á sér, on one’s person, 655 xxvii. 22; möttull á tyglum, a mantle hanging on (i. e. fastened by) laces, Fms. vii. 201: á þingi means to be present at a meeting; í þingi, to abide within a jurisdiction; á himni, á jörðu, on (Engl. in) heaven and earth, e. g. in the Lord’s Prayer, but í helviti, in hell; á Gimli, Edda (of a heavenly abode); á báti, á skipi denote crew and cargo, ‘í’ the timber or materials of which a ship is built, Eg. 385; vera í stafni á skipi, 177: á skógi, to be abroad in a wood (of a hunter, robber, deer); but to be situated (a house), at work (to fell timber), í skógi, 573, Fs. 5, Fms. iii. 122, viii. 31, xi. 1, Glúm. 330, Landn. 173; á mörkinni, Fms. i. 8, but í mörk, of a farm; á firðinum means lying in a firth, of ships or islands (on the surface of the water), þær eyjar liggja á Breiðafirði, Ld. 36; but í firði, living in a district named Firth; á landi, Nj. 98, Fms. xi. 386.
    II. á is commonly used in connection with the pr. names or countries terminating in ‘land,’ Engl. in, á Englandi, Írlandi, Skotlandi, Bretlandi, Saxlandi, Vindlandi, Vínlandi, Grænalandi, Íslandi, Hálogalandi, Rogalandi, Jótlandi, Frakklandi, Hjaltlandi, Jamtalandi, Hvítramannalandi, Norðrlöndum, etc., vide Landn. and the index to Fms. xii. In old writers í is here very rare, in modern authors more frequent; taste and the context in many instances decide. An Icelander would now say, speaking of the queen or king, ‘á Englandi,’ ruling over, but to live ‘í Englandi,’ or ‘á Englandi;’ the rule in the last case not being quite fixed.
    2. in connection with other names of countries: á Mæri, Vörs, Ögðum, Fjölum, all districts of Norway, v. Landn.; á Mýrum (in Icel.), á Finnmörk, Landn., á Fjóni (a Danish island); but í Danmörk, Svíþjóð (á Svíþjóðu is poët., Gs. 13).
    3. before Icel. farms denoting open and elevated slopes and spaces (not too high, because then ‘at’ must be used), such as ‘staðr, völlr, ból, hjalli, bakki, heimr, eyri,’ etc.; á Veggjum, Landn. 69; á Hólmlátri, id.: those ending in ‘-staðr,’ á Geirmundarstöðum, Þórisstöðum, Jarðlangsstöðum…, Landn.: ‘-völlr,’ á Möðruvöllum: á Fitjum (the farm) í Storð (the island), í Fenhring (the island) á Aski (the farm), Landn., Eg.: ‘-nes’ sometimes takes á, sometimes í (in mod. usage always ‘í’), á Nesi, Eb. 14, or í Krossnesi, 30; in the last case the notion of island, νησος, prevails: so also, ‘fjörðr,’ as, þeir börðust á Vigrafirði (of a fight o n the ice), Landn. 101, but orusta í Hafrsfirði, 122: with ‘-bær,’ á is used in the sense of a farm or estate, hón sa á e-m bæ mikit hús ok fagrt, Edda 22; ‘í bæ’ means within doors, of the buildings: with ‘Bær’ as pr. name Landn. uses ‘í,’ 71, 160, 257, 309, 332.
    4. denoting on or just above; of the sun, when the time is fixed by regarding the sun in connection with points in the horizon, a standing phrase in Icel.; sól á gjáhamri, when the sun is on the crag of the Rift, Grág. i. 26, cp. Glúm. 387; so, brú á á, a bridge on a river, Fms. viii. 179, Hrafn. 20; taka hús á e-m, to surprise one, to take the house over his head, Fms. i. 11.
    III. á is sometimes used in old writers where we should now expect an acc., esp. in the phrase, leggja sverði (or the like) á e-m, or á e-m miðjum, to stab, Eg. 216, Gísl. 106, Band. 14; þá stakk Starkaðr sprotanum á konungi, then Starkad stabbed the king with the wand, Fas. iii. 34; bíta á kampi (vör), to bite the lips, as a token of pain or emotion, Nj. 209, 68; taka á e-u, to touch a thing, lay hold of it, v. taka; fá á e-u, id. (poët.); leggja hendr á (better at) síðum, in wrestling, Fms. x. 331; koma á úvart á e-m, to come on one unawares, ix. 407 (rare).
    B. TEMP. of a particular point or period of time, at, on, in:
    I. gener. denoting during, in the course of; á nótt, degi, nætrþeli …, Bs. i. 139; or spec. adding a pron. or an adject., á næsta sumri, the next summer; á því ári, þingi, misseri, hausti, vári, sumri …, during, in that year …, Bs. i. 679, etc.; á þrem sumrum, in the course of three summers, Grág. i. 218; á þrem várum, Fms. ii. 114; á hálfs mánaðar fresti, within half a month’s delay, Nj. 99; á tvítugs, sextugs … aldri, á barns, gamals aldri, etc., at the age of …, v. aldr: á dögum e-s, in the days of, in his reign or time, Landn. 24, Hrafn. 3, Fms. ix. 229.
    II. used of a fixed recurrent period or season; á várum, sumrum, haustum, vetrum, á kveldum, every spring, summer …, in the evenings, Eg. 711, Fms. i. 23, 25, vi. 394, Landn. 292: with the numeral adverbs, cp. Lat. ter in anno, um sinn á mánuði, ári, once a month, once a year, where the Engl. a is not the article but the preposition, Grág. i. 89.
    III. of duration; á degi, during a whole day, Fms. v. 48; á sjau nóttum, Bárð. 166; á því meli, during that time, in the meantime, Grág. i. 259.
    IV. connected with the seasons (á vetri, sumri, vári, hausti), ‘á’ denotes the next preceding season, the last winter, summer, autumn, Eb. 40, 238, Ld. 206: in such instances ‘á’ denotes the past, ‘at’ the future, ‘í’ the present; thus í vetri in old writers means this winter; á vetri, last winter; at vetri, next winter, Eb. 68 (in a verse), etc.
    C. In various other relations, more or less metaphorically, on, upon, in, to, with, towards, against:
    I. denoting object, in respect of, against, almost periphrastically; dvelja á náðum e-s, under one’s protection, Fms. i. 74; hafa metnað á e-u, to be proud of, to take pride in a thing, 127.
    2. denoting a personal relation, in; bæta e-t á e-m, to make amends, i. e. to one personally; misgöra e-t á e-m, to inflict wrong on one; hafa elsku (hatr) á e-m, to bear love ( hatred) to one, Fms. ix. 242; hefna sín á e-m, to take revenge on one’s person, on anyone; rjúfa sætt á e-m, to break truce on the person of any one, to offend against his person, Nj. 103; hafa sár á sér, 101; sjá á e-m, to read on or in one’s face; sér hann á hverjum manni hvárt til þín er vel eðr illa, 106; var þat brátt auðséð á hennar högum, at …, it could soon be seen in all her doings, that …, Ld. 22.
    3. also generally to shew signs of a thing; sýna fáleika á sér, to shew marks of displeasure, Nj. 14, Fs. 14; taka vel, illa, lítt, á e-u, to take a thing well, ill, or indifferently, id.; finna á sér, to feel in oneself; fann lítt á honum, hvárt …, it could hardly be seen in his face, whether …, Eb. 42; líkindi eru á, it is likely, Ld. 172; göra kost á e-u, to give a choice, chance of it, 178; eiga vald á e-u, to have power over …, Nj. 10.
    II. denoting encumbrance, duty, liability; er fimtardómsmál á þeim, to be subject to …, Nj. 231; the phrase, hafa e-t á hendi, or vera á hendi e-m, on one’s hands, of work or duty to be done; eindagi á fé, term, pay day, Grág. i. 140; ómagi (skylda, afvinna) á fé, of a burden or encumbrance, D. I. and Grág. in several passages.
    III. with a personal pronoun, sér, mér, honum …, denoting personal appearance, temper, character, look, or the like; vera þungr, léttr … á sér, to be heavy or light, either bodily or mentally; þungr á sér, corpulent, Sturl. i. 112; kátr ok léttr á sér, of a gay and light temper, Fms. x. 152; þat bragð hafði hann á sér, he looked as if, … the expression of his face was as though …, Ld., cp. the mod. phrase, hafa á sér svip, bragð, æði, sið, of one’s manner or personal appearance, to bear oneself as, or the like; skjótr (seinn) á fæti, speedy ( slow) of foot, Nj. 258.
    IV. as a periphrasis of the possessive pronoun connected with the limbs or parts of the body. In common Icel. such phrases as my hands, eyes, head … are hardly ever used, but höfuð, eyru, hár, nef, munnr, hendr, fætr … á mér; so ‘í’ is used of the internal parts, e. g. hjarta, bein … í mér; the eyes are regarded as inside the body, augun í honum: also without the possessive pronoun, or as a periphrasis for a genitive, brjóstið á e-m, one’s breast, Nj. 95, Edda 15; súrnar í augum, it smarts in my eyes, my eyes smart, Nj. 202; kviðinn á sér, its belly, 655 xxx. 5, Fms. vi. 350; hendr á henni, her hands, Gísl. (in a verse); í vörunum á honum, on his lips, Band. 14; ristin á honum, his step, Fms. viii. 141; harðr í tungu, sharp of tongue, Hallfred (Fs. 114); kalt (heitt) á fingrum, höndum, fótum …, cold ( warm) in the fingers, hands, feet …, i. e. with cold fingers, etc.; cp. also the phrase, verða vísa (orð) á munni, of extemporising verses or speeches, freq. in the Sagas; fastr á fótum, fast by the leg, of a bondsman, Nj. 27: of the whole body, díla fundu þeir á honum, 209. The pers. pron. is used only in solemn style (poetry, hymns, the Bible), and perhaps only when influenced by foreign languages, e. g. mitt hjarta hví svo hryggist þú, as a translation of ‘warumb betrübst du dich mein Herz?’ the famous hymn by Hans Sachs; instead of the popular hjartað í mér, Sl. 43, 44: hjartað mitt is only used as a term of endearment, as by a husband to his wife, parents to their child, or the like, in a metaphorical sense; the heart proper is ‘í mér,’ not ‘mitt.’
    2. of other things, and as a periphrasis of a genitive, of a part belonging to the whole, e. g. dyrr á husi = húsdyrr, at the house-doors; turn á kirkju = kirkju turn; stafn, skutr, segl, árar … á skipi, the stem, stern, sail … of a ship, Fms. ix. 135; blöð á lauk, á tré …, leaves of a leek, of a tree …, Fas. i. 469; egg á sverði = sverðs egg; stafr á bók; kjölr á bók, and in endless other instances.
    V. denoting instrumentality, by, on, or a-, by means of; afla fjár á hólmgöngum, to make money a-duelling, by means of duels, Eg. 498; á verkum sínum, to subsist on one’s own work, Njarð. 366: as a law term, sekjast á e-ju, to be convicted upon …, Grág. i. 123; sekst maðr þar á sínu eigini ( a man is guilty in re sua), ef hann tekr af þeim manni er heimild ( possessio) hefir til, ii. 191; falla á verkum sínum, to be killed flagranti delicto, v. above; fella e-n á bragði, by a sleight in wrestling; komast undan á flótta, to escape by flight, Eg. 11; á hlaupi, by one’s feet, by speed, Hkr. ii. 168; lifa á e-u, to feed on; bergja á e-u, to taste of a thing; svala sér á e-u, to quench the thirst on.
    VI. with subst. numerals; á þriðja tigi manna, up to thirty, i. e. from about twenty to thirty, Ld. 194; á öðru hundraði skipa, from one to two hundred sail strong, Fms. x. 126; á níunda tigi, between eighty and ninety years of age, Eg. 764, v. above: used as prep., á hendi, on one’s hand, i. e. bound to do it, v. hönd.
    VII. in more or less adverbial phrases it may often be translated in Engl. by a participle and a- prefixed; á lopti, aloft; á floti, afloat; á lífi, alive; á verðgangi, a-begging; á brautu, away; á baki, a-back, behind, past; á milli, a-tween; á laun, alone, secretly; á launungu, id.; á móti, against; á enda, at an end, gone; á huldu, hidden; fara á hæli, to go a-heel, i. e. backwards, Fms. vii. 70;—but in many cases these phrases are transl. by the Engl. partic. with a, which is then perh. a mere prefix, not a prep., á flugi, a-flying in the air, Nj. 79; vera á gangi, a-going; á ferli, to be about; á leiki, a-playing, Fms. i. 78; á sundi, a-swimming, ii. 27; á verði, a-watching, x. 201; á hrakningi, a-wandering; á reiki, a-wavering; á skjálfi, a-shivering; á-hleri, a-listening; á tali, a-talking, Ísl. ii. 200; á hlaupi, a-running, Hkr. ii. 268; á verki, a-working; á veiðum, a-hunting; á fiski, a-fishing; á beit, grazing: and as a law term it even means in flagranti, N. G. L. i. 348.
    VIII. used absolutely without a case in reference to the air or the weather, where ‘á’ is almost redundant; þoka var á mikil, a thick fog came on, Nj. 267; niðamyrkr var á, pitch darkness came on, Eg. 210; allhvast á norðan, a very strong breeze from the north, Fms. ix. 20; þá var á norðrænt, a north wind came on, 42, Ld. 56; hvaðan sem á er, from whatever point the wind is; var á hríð veðrs, a snow storm came on, Nj. 282; görði á regn, rain came on, Fms. vi. 394, xi. 35, Ld. 156.
    WITH ACC.
    A. Loc.
    I. denoting simple direction towards, esp. connected with verbs of motion, going, or the like; hann gékk á bergsnös, Eg. 389; á hamar, Fas. ii. 517.
    2. in phrases denoting direction; liggja á útborða, lying on the outside of the ship, Eg. 354; á annat borð skipinu, Fms. vii. 260; á bæði borð, on both sides of the ship, Nj. 124, Ld. 56; á tvær hliðar, on both sides, Fms. v. 73. Ísl. ii. 159; á hlið, sidewards; út á hlið, Nj. 262, Edda 44; á aðra hönd henni, Nj. 50, Ld. 46; höggva á tvær hendr, to hew or strike right and left, Ísl. ii. 368, Fas. i. 384, Fms. viii. 363, x. 383.
    3. upp á, upon; hann tók augu Þjaza ok kastaði upp á himin, Edda 47: with verbs denoting to look, see, horfa, sjá, líta, etc.; hann rak skygnur á land, he cast glances towards the land, Ld. 154.
    II. denoting direction with or without the idea of arriving:
    1. with verbs denoting to aim at; of a blow or thrust, stefna á fótinn, Nj. 84; spjótið stefnir á hann miðjan, 205: of the wind, gékk veðrit á vestr, the wind veered to west, Fms. ix. 28; sigla á haf, to stand out to sea, Hkr. i. 146, Fms. i. 39: with ‘út’ added, Eg. 390, Fms. x. 349.
    2. conveying the notion of arriving, or the intervening space being traversed; spjótið kom á miðjan skjöldinn, Eg. 379, Nj. 96, 97; langt upp á land, far up inland, Hkr. i. 146: to reach, taka ofan á belti, of the long locks of a woman, to reach down to the belt, Nj. 2; ofan á bringu, 48; á þa ofan, 91.
    III. without reference to the space traversed, connected with verbs denoting to go, turn, come, ride, sail, throw, or the like, motion of every kind; hann kastar honum á völlinn, he flings him down, Nj. 91; hlaupa á skip sitt, to leap on board his ship, 43; á hest, to mount quickly, Edda 75; á lend hestinum, Nj. 91; hann gengr á sáðland sitt, he walks on to his fields, 82: on, upon, komast á fætr, to get upon one’s legs, 92; ganga á land, to go a-shore, Fms. i. 40; ganga á þing, vii. 242, Grág. (often); á skóg, á merkr ok skóga, into a wood, Fb. i. 134, 257, Fms. xi. 118, Eg. 577, Nj. 130; fara á Finnmörk, to go travelling in Finmark, Fms. i. 8; koma, fara á bæ, to arrive at the farm-house; koma á veginn, Eg. 578; stíga á bát, skip, to go on board, 158; hann gékk upp á borg, he went up to the burg (castle), 717; en er þeir komu á loptriðið, 236; hrinda skipum á vatn, to float the ships down into the water, Fms. i. 58; reka austr á haf, to drift eastwards on the sea, x. 145; ríða ofan á, to ride down or over, Nj. 82.
    IV. in some cases the acc. is used where the dat. would be used, esp. with verbs denoting to see or hear, in such phrases as, þeir sá boða mikinn inn á fjörðinn, they saw great breakers away up in the bight of the firth, the acc. being due perhaps to a motion or direction of the eye or ear towards the object, Nj. 124; sá þeir fólkit á land, they saw the people in the direction of land, Fas. ii. 517: in phrases denoting to be placed, to sit, to be seated, the seat or bench is freq. in the acc. where the dat. would now be used; konungr var þar á land upp, the king was then up the country, the spectator or narrator is conceived as looking from the shore or sea-side, Nj. 46; sitja á miðjan bekk, to be seated on the middle bench, 50; skyldi konungs sæti vera á þann bekk … annat öndvegi var á hinn úæðra pall; hann setti konungs hásæti á miðjan þverpall, Fms. vi. 439, 440, cp. Fagrsk. l. c., Sturl. iii. 182; eru víða fjallbygðir upp á mörkina, in the mark or forest, Eg. 58; var þar mörk mikil á land upp, 229; mannsafnaðr er á land upp (viewed from the sea), Ld. 76; stóll var settr á mótið, Fas. i. 58; beiða fars á skip, to beg a passage, Grág. i. 90.
    V. denoting parts of the body; bíta e-n á barka, to bite one in the throat, Ísl. ii. 447; skera á háls, to cut the throat of any one, Nj. 156; brjóta e-n á háls, to break any one’s neck; brjóta e-n á bak, to break any one’s back, Fms. vii. 119; kalinn á kné, frozen to the knees with cold, Hm. 3.
    VI. denoting round; láta reipi á háls hesti, round his horse’s neck, 623. 33; leggja söðul á hest, Nj. 83; and ellipt., leggja á, to saddle; breiða feld á hofuð sér, to wrap a cloak over his head, 164; reyta á sik mosa, to gather moss to cover oneself with, 267; spenna hring á hönd, á fingr, Eg. 300.
    VII. denoting a burden; stela mat á tvá hesta, hey á fimtán hesta, i. e. a two, a fifteen horse load, Nj. 74: metaph., kjósa feigð á menn, to choose death upon them, i. e. doom them to death, Edda 22.
    B. TEMP.
    I. of a period of time, at, to; á morgun, to-morrow (í morgun now means the past morning, the morning of to-day), Ísl. ii. 333.
    II. if connected with the word day, ‘á’ is now used before a fixed or marked day, a day of the week, a feast day, or the like; á Laugardag, á Sunnudag …, on Saturday, Sunday, the Old Engl. a-Sunday, a-Monday, etc.; á Jóladaginn, Páskadaginn, on Yule and Easter-day; but in old writers more often used ellipt. Sunnudaginn, Jóladaginn …, by dropping the prep. ‘á,’ Fms. viii. 397, Grág. i. 18.
    III. connected with ‘dagr’ with the definite article suffixed, ‘á’ denotes a fixed, recurring period or season, in; á daginn, during the day-time, every day in turn, Grett. 91 A.
    IV. connected with ‘evening, morning, the seasons,’ with the article; á kveldit, every evening, Ld. 14; á sumarit, every summer, Vd. 128, where the new Ed. Fs. 51 reads sumrum; á haust, every autumn, Eg. 741 (perh. a misprint instead of á haustin or á haustum); á vetrinn, in the winter time, 710; á várit, every spring, Gþl. 347; the sing., however, is very rare in such cases, the old as well as mod. usage prefers the plur.; á nætrnar, by night, Nj. 210; á várin, Eg. 710; á sumrin, haustin, á morgnana, in the morning (á morgin, sing., means to-morrow); á kveldin, in the evening, only ‘dagr’ is used in sing., v. above (á daginn, not á dagana); but elliptically and by dropping the article, Icelanders say, kveld og morgna, nótt og dag, vetr sumar vor og haust, in the same sense as those above mentioned.
    V. denoting duration, the article is dropped in the negative phrase, aldri á sinn dag, never during one’s life; aldri á mína daga, never in my life, Bjarn. 8, where a possess. pron. is put between noun and prep., but this phrase is very rare. Such phrases as, á þann dag, that day, and á þenna dag, Stj. 12, 655 xxx. 2. 20, are unclassical.
    VI. á dag without article can only be used in a distributive sense, e. g. tvisvar á dag, twice a-day; this use is at present freq. in Icel., yet instances from old writers are not on record.
    VII. denoting a movement onward in time, such as, liðið á nótt, dag, kveld, morgun, sumar, vetr, vár, haust (or nóttina, daginn …), jól, páska, föstu, or the like, far on in the night, day …, Edda 33; er á leið vetrinn, when the winter was well on, as the winter wore on, Nj. 126; cp. áliðinn: also in the phrase, hniginn á inn efra aldr, well stricken in years, Ld. 68.
    C. Metaph. and in various relations:
    I. somewhat metaphorically, denoting an act only (not the place); fara á fund, á vit e-s, to call for one, Eg. 140; koma á ræðu við e-n, to come to a parley with, to speak, 173; ganga á tal, Nj. 103; skora á hólm, to challenge to a duel on an island; koma á grið, to enter into a service, to be domiciled, Grág. i. 151; fara á veiðar, to go a-hunting, Fms. i. 8.
    β. generally denoting on, upon, in, to; bjóða vöxtu á féit, to offer interest on the money, Grág. i. 198; ganga á berhögg, to come to blows, v. berhögg; fá á e-n, to make an impression upon one, Nj. 79; ganga á vápn e-s, to throw oneself on an enemy’s weapon, meet him face to face, Rd. 310; ganga á lagið, to press on up the spear-shaft after it has passed through one so as to get near one’s foe, i. e. to avail oneself of the last chance; bera fé á e-n, to bribe, Nj. 62; bera öl á e-n, to make drunk, Fas. i. 13; snúinn á e-t, inclined to, Fms. x. 142; sammælast á e-t, to agree upon, Nj. 86; sættast, verða sáttr á e-t, in the same sense, to come to an agreement, settlement, or atonement, 78, Edda 15, Eb. 288, Ld. 50, Fms. i. 279; ganga á mála, to serve for pay as a soldier, Nj. 121; ganga á vald e-s, to put oneself in his power, 267; ganga á sætt, to break an agreement; vega á veittar trygðir, to break truce, Grág. ii. 169.
    II. denoting in regard to, in respect to:
    1. of colour, complexion, the hue of the hair, or the like; hvítr, jarpr, dökkr … á hár, having white, brown, or dark … hair, Ísl. ii. 190, Nj. 39; svartr á brún ok brá, dark of brow and eyebrow; dökkr á hörund, id., etc.
    2. denoting skill, dexterity; hagr á tré, a good carpenter; hagr á járn, málm, smíðar …, an expert worker in iron, metals …, Eg. 4; fimr á boga, good at the bow: also used of mastership in science or arts, meistari á hörpuslátt, a master in striking the harp, Fas. iii. 220; fræðimaðr á kvæði, knowing many poems by heart, Fms. vi. 391; fræðimaðr á landnámssögur ok forna fræði, a learned scholar in histories and antiquities (of Are Frode), Ísl. ii. 189; mikill á íþrótt, skilful in an art, Edda (pref.) 148; but dat. in the phrase, kunna (vel) á skíðum, to be a cunning skater, Fms. i. 9, vii. 120.
    3. denoting dimensions; á hæð, lengd, breidd, dýpt …, in the heighth, length, breadth, depth …, Eg. 277; á hvern veg, on each side, Edda 41 (square miles); á annan veg, on the one side, Grág. i. 89.
    β. the phrase, á sik, in regard to oneself, vel (illa) á sik kominn, of a fine ( ugly) appearance, Ld. 100, Fas. iii. 74.
    III. denoting instrumentality; bjargast á sínar hendr, to live on the work of one’s own hands, (á sínar spýtur is a mod. phrase in the same sense); (vega) á skálir, pundara, to weigh in scales, Grág. ii. 370; at hann hefði tvá pundara, ok hefði á hinn meira keypt en á hinn minna selt, of a man using two scales, a big one for buying and a little one for selling, Sturl. i. 91; á sinn kostnað, at one’s own expense; nefna e-n á nafn, by name, Grág. i. 17, etc. The Icel. also say, spinna á rokk, snældu, to spin on or with a rock or distaff; mala á kvern, to grind in a ‘querne,’ where Edda 73 uses dat.; esp. of musical instruments, syngja, leika á hljóðfæri, hörpu, gígju …; in the old usage, leika hörpu …, Stj. 458.
    IV. denoting the manner or way of doing:
    1. á þessa lund, in this wise, Grág. ii. 22; á marga vega, á alla, ymsa vega, in many, all, respects, Fms. i. 114; á sitt hóf, in its turn, respectively, Ld. 136, where the context shews that the expression answers to the Lat. mutatis mutandis; á Þýðersku, after German fashion, Sks. 288.
    2. esp. of language; mæla, rita á e-a tungu, to speak, write in a tongue; á Írsku, in Irish, Ld. 76; Norrænu, in Norse, Eb. 330, Vm. 35; a Danska tungu, in Danish, i. e. Scandinavian, Norse, or Icelandic, Grág. i. 18; á Vára tungu, i. e. in Icelandic, 181; rita á Norræna tungu, to write in Norse, Hkr. (pref.), Bs. i. 59:—at present, dat. is sometimes used.
    3. in some phrases the acc. is used instead of the dat.; hann sýndi á sik mikit gaman, Fms. x. 329; hann lét ekki á sik finna, he shewed no sign of motion, Nj. 111; skaltú önga fáleika á þik gera (Cod. Kalf.), 14.
    V. used in a distributive sense; skal mörk kaupa gæzlu á kú, eðr oxa fim vetra gamlan, a mark for every cow, Grág. i. 147; alin á hvert hross, 442; á mann, per man (now freq.): cp. also á dag above, lit. B.
    VI. connected with nouns,
    1. prepositional; á hendr (with dat.), against; á hæla, at heel, close behind; á bak, at back, i. e. past, after; á vit (with gen.), towards.
    2. adverbially; á braut, away, abroad; á víxl, in turns; á mis, amiss; á víð ok dreif, a-wide and a-drift, i. e. dispersedly.
    3. used almost redundantly before the following prep.; á eptir, after, behind; á undan, in front of; á meðal, á milli, among; á mót, against; á við, about, alike; á frá (cp. Swed. ifrån), from (rare); á fyrir = fyrir, Haustl. 1; á hjá, beside (rare); á fram, a-head, forwards; á samt, together; ávalt = of allt, always: following a prep., upp á, upon; niðr á, down upon; ofan á, eptir á, post eventum, (temp.) á eptir is loc., id., etc.
    VII. connected with many transitive verbs, answering to the Lat. ad- or in-, in composition, in many cases periphrastically for an objective case. The prep. generally follows after the verb, instead of being prefixed to it as in Lat., and answers to the Engl. on, to; heita kalla, hrópa á, to call on; heyra, hlusta, hlyða á, to hearken to, listen to; hyggja, hugsa á, to think on; minna á, to remind; sjá, líta, horfa, stara, mæna, glápa, koma auga … á, to look on; girnast á, to wish for; trúa á, to believe on; skora á, to call on any one to come out, challenge; kæra á, to accuse; heilsa á, to greet; herja, ganga, ríða, hlaupa, ráða … á, to fall on, attack, cp. ágangr, áreið, áhlaup; ljúga á, to tell lies of, to slander; telja á, to carp at; ausa, tala, hella, kasta, verpa … á, to pour, throw on; ríða, bera, dreifa á, to sprinkle on; vanta, skorta á, to fall short of; ala á, to plead, beg; leggja á, to throw a spell on, lay a saddle on; hætta á, to venture on; gizka á, to guess at; kveða á, to fix on, etc.: in a reciprocal sense, haldast á, of mutual strife; sendast á, to exchange presents; skrifast á, to correspond (mod.); kallast á, to shout mutually; standast á, to coincide, so as to be just opposite one another, etc.
    2.
    f. [Lat. aqua; Goth. ahva; Hel. aha; A. S. eâ; O. H. G. aha, owa; cp. Germ. ach and aue; Fr. eau, eaux; Engl. Ax-, Ex-, etc., in names of places; Swed.-Dan. å; the Scandinavians absorb the hu, so that only a single vowel or diphthong remains of the whole word]:—a river. The old form in nom. dat. acc. sing. is , v. the introduction to A, page 1, Bs. i. 333 sq., where ́n, ́ (acc.), and ́na; so also Greg. 677; the old fragm. of Grág. ii. 222, 223, new Ed. In the Kb. of the Edda the old form occurs twice, viz. page 75, ́na (acc.), (but two lines below, ána), í ́nni (dat.) The old form also repeatedly occurs in the Kb. and Sb. of the Grág., e. g. ii. 266, 267: gen. sing. ár; nom. pl. ár, gen. á contracted, dat. ám, obsolete form ́m; Edda 43, Eg. 80, 99, 133, 185: proverbs, at ósi skal á stemma, answering to the Lat. principiis obsta, Edda 60; hér kemr á til sæfar, here the river runs into the sea, metaph. = this is the very end, seems to have been a favourite ending of old poems; it is recorded in the Húsdrápa and the Norðsetadrápa, v. Edda 96, Skálda 198; cp. the common saying, oil vötn renna til sævar, ‘all waters run into the sea.’ Rivers with glacier water are in Icel. called Hvítá, White river, or Jökulsá: Hitá, Hot river, from a hot spring, opp. to Kaldá, v. Landn.: others take a name from the fish in them, as Laxá, Lax or Salmon river (freq.); Örriða á, etc.: a tributary river is þverá, etc.: ár in the Njála often means the great rivers Ölfusá and Þjórsá in the south of Iceland. Áin helga, a river in Sweden, Hkr. ii: á is also suffixed to the names of foreign rivers, Tempsá = Thames; Dóná, Danube (Germ. Don-au), (mod.), etc. Vide Edda (Gl.) 116, 117, containing the names of over a hundred North-English and Scottish rivers.
    COMPDS: áráll, árbakki, árbrot, ardjúp, árfarvegr, árfors, árgljúfr, árhlutr, ármegin, árminni, ármót, áróss, árreki, árstraumr, árströnd, árvað, árvegr, árvöxtr.

    Íslensk-ensk orðabók > Á

  • 11 GANGA

    * * *
    I)
    (geng; gekk, gengum; genginn), v.
    1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);
    2) to go;
    ganga heim, to go home;
    ganga braut, to go away;
    ganga til hvílu, to go to bed;
    ganga á skip, to go on board;
    ganga af skipi, to go ashore;
    with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;
    ganga at eiga konu, to marry a woman;
    3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);
    4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);
    5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);
    6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);
    gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;
    8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);
    of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);
    of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);
    9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);
    impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;
    10) láta ganga e-t, to let go on;
    láta höggin ganga, to rain blows;
    Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;
    ef þat gengr eigi, if that will not do;
    impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;
    þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;
    12) to turn out, go in a specified way;
    ganga andæris, to go all wrong;
    gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;
    impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);
    13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);
    14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);
    15) with preps. and adverbs:
    ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);
    ganga af vitinu, to go out of one’s wits;
    ganga af trú sinni, to apostatize;
    to pass (síðan gengu af páskarnir);
    to go off (gekk þegar af höfuðit);
    to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);
    nú gengr honum hey af, now he has some hay left;
    ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);
    ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);
    to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);
    of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);
    ganga at e-m, to attack one;
    ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);
    ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;
    hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;
    ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;
    ganga á bak e-u, to contravene;
    ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;
    ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);
    ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);
    ganga fram, to step forward;
    ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;
    to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);
    to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);
    to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);
    ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);
    ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);
    ganga í gegn e-m, to set oneself against one;
    ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;
    maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;
    ganga í mál, to undertake a case;
    ganga með e-m (of a woman), to marry;
    ganga með barni, to be with child;
    ganga með burði (of animals), to be with young;
    ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);
    ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;
    ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;
    ganga móti e-u, to resist, oppose;
    to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;
    ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);
    ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);
    ganga saman, to marry;
    of an agreement, bargain, to be brought about;
    saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;
    ganga sundr (í s.), to go asunder, part;
    ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);
    en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;
    hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?
    Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;
    ganga um e-t, to go about a thing;
    ganga um beina, to wait upon guests;
    ganga um sættir, to go between, as peacemaker;
    ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);
    g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);
    ganga undir e-n, to subject oneself to;
    ganga upp, to be wasted (of money);
    to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);
    of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);
    of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;
    ganga við staf, to walk with a stick;
    ganga við e-u or e-t, to avow;
    ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);
    ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;
    slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;
    eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;
    16) refl., gangast.
    f.
    1) walking (hann mœddist í göngu);
    vera í göngu, to be on foot, to walk;
    2) course (ganga tungls, vinds).
    * * *
    pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e. g. in Germ. compds.]
    A. To go:
    I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one’s way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. ( to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q. v.
    β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr).
    II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like,
    α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one’s seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one’s work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore.
    β. with infin., in old poems often dropping ‘at;’ ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318.
    γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688.
    2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one’s party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of …, 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.
    B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense:—g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér ( rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92:—g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491:—g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc.:—g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left:—g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211:—g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422:—g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done:—g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12:—g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk ( who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584,—this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id.:—g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168:—g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular:—g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga):—g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600:—g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259:—g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim:—g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess ( that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at …, Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, ‘tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention):—g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775:—g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238:—g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one’s possession, power, Fms. vii. 207;—g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp ( was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp ( swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134:—g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above):—g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.
    C. Used singly, of various things:
    1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401.
    2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52.
    3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim:—of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174:—of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78.
    4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136.
    β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18.
    II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp ( extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28.
    2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i. e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81.
    III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i. e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179:—of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr ( the course) flestra manna í millum, Gþl. 352:—of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir):—of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v. l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403.
    IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit ( it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er …, Fb. i. 258.
    V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla.
    VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e. g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v. l.
    VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above):—to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. ( it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false ( crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269.
    VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530.
    IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N.
    X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i. e. powerless, Skv. 3. 13.
    β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world’s wheel ( luck), a ditty.
    XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear’s back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530.
    2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.
    D. REFLEX.:
    I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380:—láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61.
    2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one’s mind, i. e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24.
    II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to ‘go at it,’ engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248:—gangask fyrir, vide B. above:—gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i. e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i. e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15:—g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240:—gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i. e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255:—gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7:—gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107.
    III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema …, the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless …, 65.

    Íslensk-ensk orðabók > GANGA

  • 12 eiga

    * * *
    I)
    (á, átta, áttr), v.
    1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);
    2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);
    hann átti Gró, he was married to G.;
    hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;
    enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;
    eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);
    eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);
    eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;
    eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;
    eiga vald á e-u, to have within one’s power;
    3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;
    tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;
    á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;
    átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;
    4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);
    eiga mál í e-m, to have a charge against one;
    5) to keep, hold;
    eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;
    eiga kaupstefnu, to hod a market;
    eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;
    eiga högg við e-n, to exchange blows with one;
    eiga illt við e-n, to quarrel with;
    eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;
    6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);
    eiga skilit, to have stipulated;
    7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);
    eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;
    eiga um vandræði at halda, to be in a strait;
    8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);
    þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;
    10) with preps.:
    eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);
    to deserve from one (ok á ek annat at þér);
    þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;
    eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);
    to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);
    eiga e-t saman, to own in common;
    eiga skap saman, to agree well, be of one mind;
    eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;
    eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;
    eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);
    þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;
    eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;
    Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;
    eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;
    far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;
    hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;
    eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);
    ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;
    eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;
    eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;
    recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;
    eigast við deildir, to be engaged in strife;
    áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.
    f.
    kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;
    * * *
    u, f. ownership, property; þá er af hans e., Grág. ii. 304, Gþl. 312; alla eigu sína (al-eiga), Nj. 11; eiga í eigunni (mod. eigu sinni), to own, possess, Fms. vii. 156, 280; kasta eigu sinni á, to take in possession, Eg. 335.
    COMPD: eiguligr.

    Íslensk-ensk orðabók > eiga

  • 13 FRÁ

    * * *
    I) prep. with dat.
    1) from (ganga frá lögbergi);
    2) away from (nökkut frá öðrum mönnum);
    3) of time, alit frá eldingu, all along from daybreak;
    dag frá degi, one day after another;
    4) from among, beyond;
    gera sik auðkendan frá öðrum mönnum, to make oneself conspicuous;
    frá líkindum, against likelihood;
    6) of, about;
    er mér svá frá sagt konungi, I am told so about the king;
    7) as adv. away;
    hverfa frá, to turn away;
    til ok frá, to and fro;
    héðan í frá, hence, henceforlh;
    þar út í frá, secondly, next.
    II) from fregna.
    * * *
    prep. with dat., sometimes with í or á prefixed, ífrá, áfrá, cp. Swed. ifrån; áfra, Fms. vi. 326, 439, viii. 25, ix. 508, x. 408; í frá, xi. 16, 137, 508, Grág. ii. 30, Nj. 83, 108, passim: [Goth. fram; A. S. fram, from; Engl. from; O. H. G. fram; again in the Scandin., Swed. från; Dan. fra; Ormul. fra; so also Engl. fro (in to and fro and froward) is a Dan. form, but from a Saxon]:—from, vide af, p. 3, col. 2; ganga frá lögbergi, Nj. 87; frá landi, Ld. 118; ofan frá fjöllum, Ísl. ii. 195; frá læknum, 339: with adv. denoting direction, skamt frá ánni, Nj. 94; skamt frá landi, Ld.; upp frá bæ Una, Fs. 33, Ld. 206; niðr frá Mælifells-gili, Landn. 71; ofan frá Merki-á, Eg. 100; ut frá Unadal, Fs. 31; norðr frá garði, Nj. 153; norðr frá dyrum, Fms. viii. 25; austr frá, ix. 402; suðr frá Noregi, x. 271; skamt frá vatninu, Ld. 268; allt frá ( all the way from) Gnúpu-skörðum, 124: ellipt., inn frá, útar frá, Nj. 50: with the indecl. particle er, vetfang þeim er frá ( from which) var kvatt, Grág. (Kb.)
    β. with names of hills, rivers, or the like, from, but ‘at’ is more freq., vide p. 26; frá Ósi, Eirekr frá Ósi, Þórð. 8 new Ed.; Þórðr frá Höfða, Ld. 188, 200; frá Mosfelli, frá Hlíðarenda, Landn., Nj. passim.
    2. denoting aloof; brott frá öðrum húsum, aloof from other houses, Eg. 203; nökkut frá ( aloof from) öðrum mönnum, Fas. i. 241; út í frá öðrum mönnum, aloof from other men, Hkr. i. 223.
    3. with adverbs denoting direction; Varbelgir eru hér upp frá yðr, Fms. ix. 512; stóðu spjót þeirra ofan frá þeim, Nj. 253; þangat frá garði, er …, in such a direction from the farm, that …, Grág. i. 82.
    4. with verbs, as vita, horfa, snúa frá, to look away from, Skálda 242; stafnar horfa frá landi, Fms. xi. 101; þat er frá vissi berginu, viii. 428.
    5. with gen. ellipt. cp. ‘at’ A. II. 7; frá riks manns, from a rich man’s [ house], Hom. 117; frá Arnórs, Bjarn. 35; frá frú Kristínar, Fms. ix. 407; frá bóanda þess, Grág. i. 300; frá Heljar, Edda (Ub.) 292; frá Bjarnar, Hkr. i. 190.
    6. temp., fjórtán nætr frá alþingi, Grág. i. 122; frá þessu, from that time, since; upp frá þessu, id., Ld. 50, Fms. xi. 334; frá hinni fyrstu stund, Sks. 559; allt frá eldingu, all along from daybreak, Hrafn. 7; frá öndverðu, from the beginning, Sks. 564; frá fornu ok nýju, of old and new, Dipl. iv. 14: adding upp, upp frá því, ever since, Bs. ii. 37.
    7. denoting succession; stund frá stund, from time to time, 656 A. i. 36; ár frá ári, year after year, Stj. 17; dag frá degi, Fms. ii. 230; hvern dag frá öðrum, one day after another, viii. 182; hvárt sumar frá öðru, one summer after another, Grág. i. 92; annan dag frá öðrum, Eg. 277: in other relations, maðr frá manni, man after man, Finnb. 228.
    II. metaph.,
    1. from among, above, beyond, surpassingly; göra sik auðkenndan frá öðrum mönnum, to distinguish oneself from ( above) other men, Fms. vii. 73, Fb. ii. 73: adding sem, frá því sem …, beyond that what …; frá því harðfengir ok íllir viðreignar sem aðrir, Fms. i. 171; herðibreiðr, svá at þat bar frá því sem aðrir menn vóru, Eg. 305; nú er þat annathvárt at þú ert frá því þróttigr ok þolinn sem aðrir menn, Fms. ii. 69: cp. frá-görðamaðr, frá-bær.
    2. with verbs denoting deprivation, taking away, forsaking, or the like; taka e-t frá e-m, to take a thing from one, Nj. 253; renna frá e-m, 264; deyja frá úmögum, to ‘die from orphans,’ i. e. leave orphans behind one, Grág. i. 249; segja sik ór þingi frá e-m, to secede from one, Nj. 166; liggja frá verkum, to be bedridden ‘from work,’ i. e. so as to be unable to work, Grág. i. 474; seljask arfsali frá úmögum, i. e. to shift one’s property from the minors, i. e. to cut them off from inheritance, 278.
    3. against; þvert frá mínu skapi, Fms. vii. 258, Hom. 158; frá líkindum, against likelihood, Eg. 769.
    4. denoting derivation from a person; í mikilli sæmd frá konungi, Ísl. ii. 394; njóta skaltu hans frá oss, Fbr. 58 new Ed.;—so also, kominn frá e-m, come of, descended from one, Eb. sub fin., Landn. passim.
    5. of, about, concerning; segja frá e-u, to tell of a thing, Fms. xi. 16, 137, Nj. 100, (frá-saga, frá-sögn, a story); verða víss frá e-m, to be informed about one, Fms. iv. 184; er mér svá frá sagt konungi, I am told so of the king, Eg. 20; lýgi hann mestan hlut frá, he lies for the most part, Ísl. ii. 145, cp. Nj. 32.
    III. adverb. or ellipt. away, off; hverfa frá, to turn away, Landn. 84; snúa í frá, Nj. 108; stukku menn frá, Eg. 289; hnekkjask Írar nú frá, Ld. 78; ok frá höndina, and the hand off, Nj. 160; falla frá, to fall off, to die (fráfall), Fms. x. 408; til ok frá, to and fro, Eg. 293, Fms. ix. 422, Pass. 3. 2; héðan í frá, hence ‘fro,’ Nj. 83; þaðan í frá, thence, Grág. ii. 30: þar ut í frá, secondly, next, Fms. vi. 326; outermost, 439:—temp., þaðan, héðan frá, thence, Grág. i. 204, ii. 30, Fms. ii. 231, Nj. 83, Vápn. 30: cp. the phrases, af og frá, by no means! vera frá, to be gone, done with, dead.

    Íslensk-ensk orðabók > FRÁ

  • 14 LEGGJA

    * * *
    (legg, lagða, lagiðr, lagðr, laginn), v.
    1) to lay, place (Már hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar);
    leggja net, to lay a net;
    2) to put;
    leggja eld í, to put fire to;
    leggja söðul á hest, to put a saddle on a horse;
    leggja árar upp, to lay up the oars, give up pulling;
    leggja ofan segi, to haul down, take in the sails;
    leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, slay, kill;
    leggja hlut sinn, to lose one’s lot, be worsted;
    3) to lay, drop, of a beast (hvelparnir, er eigi vóru lagðir);
    4) to lay, make, build;
    leggja garða, to make fences;
    5) to appoint, fix (leggja stefnu, leika, bardaga);
    6) to tax, value (hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs);
    leggja e-n úgildan, to award no fine for, put no price on;
    leggja at léttu, to make light of;
    leggja sakar, to settle strife;
    leggja lög, to lay down laws;
    leggja leið sína, to take a direction;
    hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming often to O.;
    8) to allot, assign (þér mun lagit verða at vera einvaldskonungr yfir Noregi);
    hvat mun til líkna lagt Sigurði, what comfort is there appointed for S.?;
    þér var lengra líf lagit, a longer life was destined for thee;
    9) to lay out, pay, discharge;
    leggja at veði, to give as bail;
    leggja á hættu, to risk;
    leggja á mikinn kostnað, to run into great expenses;
    leggja líf á, to stake one’s life on a thing;
    leggja fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head;
    10) to lay a ship’s course, stand of or on, sail, absol., or the ship in dat. or acc., lét hann blása herblástr ok leggja út ór höfninni, and sailed out of the harbour;
    leggja at, to land (lagði hann at við Sundólfsstaði);
    in a naval battle, to attack (lögðu þeir þá at þeim);
    leggja undir land, to stand in towards land;
    leggja (skip) í rétt, to drift or run before the wind;
    11) to set off, start;
    leggja á flótta, to take toftight;
    leggja eptir e-m, to pursue;
    12) to stab, thrust, with a weapon (Þ. leggr hann spjóti til bana);
    13) impers. it turns, is driven in a direction (of smoke, smell, fire);
    hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows hitherward;
    to freeze over, be covered with snow or ice (þá er ísa lagði á vötn);
    leggja nær, to be on the brink of;
    nær lagði þat úfœru einu sinni, it had well nigh come to a disaster;
    14) with preps.:
    leggja e-t af, to cede, give up (H. bróðir hans lagði af við hann sinn part í eyjunni);
    to leave off, desist from (legg af héðan af versagørð, sagði erkibiskup);
    leggja af fénað, to slaughter cattle;
    leggja e-t aptr, to give back, return (báðu mik leggja aptr taflit);
    leggja at, leggja at landi, to land;
    leggja at e-m, to attack;
    leggja e-t á e-n, to impose, lay (a burden, tax) upon one (leggja skatt, skyldir, yfirbót á e-n);
    leggja e-t á við e-n = leggja e-t á e-n;
    leggja stund, kapp, hug á e-t, to take pains about, great interest in, a thing;
    leggja ást, elsku, mætur á e-t, to feel love, affection, interest for a thing, to cherish a thing or person;
    leggja fæð, öfund, hatr á, to take dislike, envy, hatred to;
    leggja móti e-m, to oppose, contradict one;
    leggja e-t til, to furnish, contribute, as one’s share (hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér?);
    leggja fátt til, to say little, be reserved;
    leggja lof til, to give praise to;
    leggja gott (illt) til e-s, to lay a good (or ill) word to one, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner;
    leggja e-t til lofs e-m, to put a thing to a person’s credit;
    leggja e-t til orðs, to talk about;
    leggja e-m e-t til ámælis, orðs, to blame one for a thing;
    leggja e-t undir or undir sik, to conquer, vanquish (Knútr konungr lagði allt land undir sik íNoregi);
    leggja e-t undir e-n, to submit a matter to a person, refer to (þeir höfðu lagit mál undir Njál);
    leggja undir trúnað e-s, to trust;
    ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him;
    leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour;
    leggja e-t upp við e-n, to hand over to one;
    leggja e-t eigi langt upp, not to make much of, to make light of (eigi legg ek slíkt langt upp);
    leggja e-t við e-t, to add to (leggja aðra tölu við aðra);
    leggja við líf sitt, höfuð sitt, to stake one’s life;
    leggja við sekt, to fix a fine;
    15) refl., leggjast.
    * * *
    a causal of liggja, q. v.; pres. legg, pl. leggjum; pret. lagði; subj. legði; imperat. legg or leggðú; part. lagiðr, lagið, lagit; contr. lagðr, lögð, lagt; part. laginn, Fb. ii. 386, which form is in mod. Icel. used as an adjective only; a part. pass. lagztr, lögzt, lagzt, Fas. ii. 345, and in mod. usage: [Ulf. lagjan = τιθέναι; A. S. lecgan; Engl. lay; O. H. G. legjan; Germ. legen; Swed. lägga; Dan. lægge]:—to lay.
    A. Prop. to lay, place; ok lagði hann á altara, Ver. 14; er hann var lagiðr á bálit, Hkr. i. 32; á lúðr lagiðr, Vþm.; vóru steinar lagðir í hring utan um, Eg. 486; Már lá útar á bekk, ok hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar, Sturl. i. 13; leggja net, to lay a net, K. Þ. K. 88:—to lay down, leggja sinn aldr, Ht.
    2. to put; leggja band um, umhverfis, to fasten a string round the body, Eg. 340; leggja saman augun, to put the eyes together, shut them, id.; leggja eld í, to put fire to, Nj. 74, 131; leggja hendr at síðum mér, Fms. x. 331; leggja stýri í lag, to put it right, Hkr. i. 32; leggja ofan segl ok viðu, to haul down, take in the sails, Fms. iv. 372, ix. 23; l. lénur, söðul, á hest, to put a saddle on a horse, Nj. 74, Landn. 151; l. á hest, or leggja á (simply), to saddle; leggja hapt á hest, Grág. i. 436; l. mark á, of sheep, 426; l. hús ofan, to pull it down, Bs. i. 163; l. klyfjar ofan, to unload a horse, K. Þ. K. 94; l. klyfjar upp, to pack a horse, N. G. L. i. 349; l. árar upp, to lay up the oars, give up pulling, Edda 36: the mod. phrase, leggja árar í bát, to give a thing up, lose heart; l. fyrir lið, to give up, see lið; fyrir lagðr, outworn, exhausted, Mar. 1060, Fas. ii. 278.
    3. leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, make bite the dust, Nj. 117, Eg. 426, Fms. vii. 296, viii. 43, x. 257, Njarð. 378; leggja fyrir borð, to put overboard, metaph. to forsake, Clem. 47; leggja í leg, to lay waste, Grág. ii. 278; leggja hlut sinn, to lay down or lose one’s lot, be worsted, Sturl. iii. 103: leggja mál í görð, to put into court, Nj. 88, 101; l. mál í umræðu, to put it to discussion, Orkn. 426; l. mál til sætta, Nj. 111.
    4. to lay, drop, of a beast; hvelparnir er eigi vóru lagðir, Fb. i. 104.
    II. metaph. in a mental sense; leggja stund, starf, hug, kapp … á e-t, to study a thing, take pains about, interest in it; as also, leggja ást, elsku, mætr á e-t, to feel love, affection, interest for, to love, cherish a thing or person; and again, leggja fæð, öfund, hatr … á, to take dislike, envy to, Al. 95, Ísl. ii. 197, Nj. 31, 46, Eg. 42, 418, Ld. 60, Fb. ii. 229, Fms. i. 31: freq. in old and mod. usage, thus, Sturla lagði mikinn hug á, at láta rita sögu-bækr eptir bókuni þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; leggja e-t e-m til orðs, ámælis, to put a thing to a person’s blame, blame him for it, Nj. 62, 85, 138, 246, Ld. 250; l. e-t til lofs e-m, to laud one, put a thing to a person’s credit, Fms. x. 98.
    2. with prepp.; leggja á, to impose, put upon; leggja skyldir, skatt … á, Fms. x. 51, 93, Rb. 394:—leggja af, to leave off, cease doing; legg af héðan af versa-görð, sagði erkibiskup, ok stúdera heldr í kirkjunnar lögum, Bs. i. 799:—leggja e-t fyrir sik, to set a task before one, Fms. ii. 103, xi. 157:—leggja til, to add to, xi. 51, Hom. 138:—leggja undir or undir sik, to lay under oneself, conquer, vanquish, Fms. i. 3, x. 35, Eg. 12, Stj. 46, 146; leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour, Grág. i. 29, Nj. 150; leggja e-t undir e-n, to submit it to a person, refer to, 105; l. e-t undir trúnað e-s, to trust, Fms. ix. 397; ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him, Bjarn. 52:—leggja út, mod. to translate (út-legging):—leggja við, to add to, Grág. i. 22, Hom. 138, 155. Rb. 88, Al. 358.
    III. to lay, place, found, build; leggja afla, Vsp. 7; leggja garða, to make fences, Rm. 12; leggja götur, to make roads, Dipl. iv. 12; leggja lúðra, to place right, adjust the bin, Gs. 3; leggja leið, to take a direction, Fas. i. 57; hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming to O., Fbr. 30; leggja e-t í vana sinn, to make a habit of.
    2. metaph. to lay, settle; leggja sakar, to settle strife, Vsp. 64; leggja landrétt, to settle the public rights, make laws, Sighvat; leggja lög, to lay down laws, of the three weird sisters ordering the fate of men, Vsp.:—to lay down, ordain, lagt er allt fyrir, all is predestined, Skv. I, Skm. 13, Ls. 48; era með löstum lögð æfi þér, Skv. 1, 33; hvat mun til líkna lagt Sigurði, 30; leggja á, to ordain, en þú hugfest þá hluti er ek segi þér, ok legg á þik, Bs. i. 199; ef þeir eru á lagðir ( ordered) fyrir váttum, Gþl. 439; þá hluti er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738; leggja lög á, to make, lay down a law, Bs. i. 28: leggja ríkt á, to order peremptorily: of a spell, leggja á, to enchant; ‘mæli eg um og legg eg á!’ is in the tales the formula with which witches say the spell.
    3. to appoint, fix, a meeting or the like; eru þá leikar lagðir í Ásbjarnar-nesi, Ld. 196; leikr var lagiðr á Hvítár-völlum, Eg. 188; þeir lögðu við landsmenn hálfs-mánaðar frið, 228; leggja stefnu með sér, Fms. i. 36; var lögð konunga-stefna í Elfi, vii. 62; leggja bardaga við e-n, xi. 418; l. með sér vináttu, Eg. 278; Augustus keisari lagði frið ( established peace) um allan heim, Edda.
    IV. to tax, value (fjár-lag); hross eru ok lögð, hestr fjögurra vetra gamall við kú, Grág. i. 503; leggja lag á mjöl, ii. 404; ef fyrr er keypt en lag er á lagt, id.; leggja lag á varning manna, Ísl. ii. 126; þat þykkir mér jafnligast at þú leggir land svá dýrt, en ek kjósa hvárr okkarr leysa skal, … hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs, … er þú leggr svá údýrt Helgafells-land, Eb. 38; vil ek þat vinna til sætta at leggja son minn úgildan, Nj. 250; at Hallr af Síðu hafði lagit úgildan son sinn, ok vann þat til sætta, 251; leggja at léttu, to lay a tax on light, Fas. iii. 553.
    V. to lay out, pay, discharge; leggja at veði, to give as bail, Edda 17; buðu at leggja sik í veð fyrir þessa menn, Nj. 163; leggja á hættu, to risk, Eg. 86; leggja á mikinn kostnað, to run into great expences, Eg. 43; leggja veð eðr fá vörzlu, Gþl. 389: leggja í kostnað, to expend, Fms. xi. 232; leggja sik í háska, veð, to put oneself in danger, to stake one’s life, vii. 263, Nj. 163:—leggja aptr, to pay back, Grett. 174 new Ed.; leggja líf á, to stake one’s life on a thing, Nj. 106, 178:—l. fram, to lay forth, lay out, exhibit (fram-lag); allan þann sóma er hann hefir fram lagit, Ld. 32; mikit muntú þurfa fram at leggja með honum, þvíat hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; l. fram líf sitt, Eg. 426:—leggja til, to pay to, furnish, contribute, as one’s share; hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér, Nj. 7; hvat viltú þá til leggja? langskip tvau, 42; skortir mik eigi fé til at leggja fyrir farit, 128; kunni hann til alls góð ráð at leggja, Eg. 2; hefi ek þar til (lagit) mörg orð, 728; lét ek þar sælu-hús göra ok lagða fé til, Fms. vii. 122, Js. 4; þau ráð er Gregoríus lagði til, Fms. vii. 258; l. fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head, Nj. 112, Grett. passim:—metaph., leggja fátt til, to say little, be reserved, Nj. 88, 112; Gunnarr lagði ekki til, G. remained silent, 52; leggja lof til, to give praise to, Eg. 33; leggja orð í (til), to ‘lay a word to,’ say a word in a matter, remonstrate, Grág. i. 290; leggja gott, íllt til e-s, to lay a good (or ill) word to, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner, Sturl. iii. 151 (til-lögur):—leggja hlut sinn, líf sitt, við, to risk one’s lot, stake one’s life, i. 162, Nj. 113, 218; l. sik allan við, to do one’s best, Eg. 738; l. sekt við, l. lögbrot við, of a penalty, Nj. 113, Eg. 352, H. E. i. 505:—leggja út, to lay out, pay, Vm. 33; of betting, Orkn. 200:—leggja fé upp, to lay up, invest; l. fé upp í jörð, Dipl. v. 21; lagða ek upp við minn kæra Orm biskup hálfan viðreka, I made it over to O., ii. 4; l. upp fé, to lay up, board.
    VI. of direction, esp. as a naut. term, to stand off or on, lay a ship’s course, esp. from or towards a port, to or from an attack, to sail, proceed to sea, absol., or the ship in dat. or acc., leggja skip or skipi; þú skalt leggja fram sem þér líkar (place the ship to attack), Nj. 8; ok leggr fram skeiðina jafnfram skipi Rúts, id.; þeir leggja út undir eina ey ok bíða þar byrjar, 133; hann lagði skip sín inn á sundit, 271; þeir bjuggusk um sem skjótast ok lögðu út skipunum, Eg. 358; en er skipit var lagit út undir Fenhring, Fms. x. 64; Sigvaldi leggr skip sitt í miðja fylking ( lays his ship alongside of), xi. 126; þeir hittu drómund einn í hafi ok lögðu til níu skipum ok borðusk, … at lyktum lögðu þeir snekkjunum undir drómundinn, Hkr. iii. 353; leggja undir land, to stand in towards land, Eb. 126, where in a metaph. sense = to give in; lögðu þeir eigi inn í ósinn, en lögðu útarliga á höfnina, Ísl. ii. 126; bauð hann út leiðangri at liði ok skipum ok lagði ( stood) út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg, Fms. i. 12; síðan leggja þeir í Löginn upp, Hkr. i. 32; Knútr konungr lagði þegar upp í ána ok at kastalanum, Fms. ix. 23, xi. 196; réru þeir langskipinu upp í ána ok lögðu til bæjar þess, Eg. 80; lögðu víkingar við þat frá, Landn. 223; þá lögðu þeir at nesi einu, Eg. 161; ok lögðu þar at landi, 203; lagði hann at ( landed) við Sundólfs-staði, Fms. ix. 483; en er þeir koma norðr at Hákonar-hellu þá lögðu þeir þar at, Hkr. i. 160: leggja at, to attack, in a naval battle (atlaga); lögðu þeir þá at þeim, Nj. 25, Eg. 81; munu vér leggja til orrostu við þá, Fms. vii. 257; létusk allir búnir at leggja at þeim Hákoni, id.; ef þeir leggja at, Jómsvíkingar, xi. 134:—leggja í rétt, to drift or run before the wind, skipverjar, þeir er sigla vildu, eðr þeir er í rétt vildu leggja skipit, Fbr. 59; mæltu þeir er leið sögðu at varligra væri at lægja seglit ok leggja skipit í rétt um nóttina, en sigla til lands at ljósum degi, Fms. ii. 64; þá kom andviðri ok leggja þeir í rétt, Bs. i. 420; þá lögðu þeir í rétt harðan, kom á stormr svá at eigi fengu þeir lengi í rétti legit, ok sigldu þeir þá við eitt rif, Bær. 5; þá kemr enn landviðri ok leggja cnn í rétt ok rekr vestr í haf, Bs. i. 483; þá lögðu þeir í rétt harðan, 484; féll veðrit ok görði lögn, lögðu þeir þá í rétt, ok létu reiða fyrir nokkurar nætr, Eg. 372.
    2. without the notion of sea, to start; leggja á flótta, to turn to flight, fly, Fms. x. 241, xi. 341, 391, Orkn. 4, Hkr. i. 319, passim; leggja ú fund þeirra, Fms. vii. 258; leggja eptir, to pursue, x. 215; leggja upp, to start on a journey: metaph., leggja e-t ekki langt upp, Grett. 51 new Ed.
    3. to stab, thrust with a weapon, the weapon in dat. or absol. (lag = a thrust), Nj. 8, 64, Njarð. 378, Eg. 216, 258, 298, Nj. 43, 56, Grág. ii. 7, Gþl. 165, passim; opp. to höggva, höggva ok leggja, hann hjó ok lagði, and the like.
    VII. impers. it turns, in driven in a direction, of smoke, smell, fire, or the like; hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows thitherward, Nj. 202; en eldinn lagði at þeim, Fms. i. 266; fyrir údaun er ór hauginum mun út leggja, iv. 28; varask gust þann ok údaun er út lagði or haugnum, … af fýlu þeirri sem út lagði, Ísl. ii. 45; ok er eldrinn var görr, lagði reykinn upp í skarðit, Eb. 220; ef hval leggr út, if a (dead) whale is driven off land, Gþl. 462:—of ice, snow, to freeze, be covered with snow, ice, þá leggr snjó nokkurn fyrir þá, 655 xv. 12; er ís leggr á vatnit, Grág. ii. 287; þá er ísa lagði á vötn, Fms. ii. 103: the place frozen in acc., vóru íslög mikil ok hafði langt lagt lit Breiðafjörð, Ld. 286; lagði ok Ögrsvatn, Fbr. 30 new Ed.; lagði fjörðinn út langt, 60 new Ed.: part., íss var lagðr á Hofstaða-vág, Eb. 236:—of winter, cold, þegar er gott er ok vetr (acc.) leggr á, Grett. 24 new Ed.; lagði þegar á frer ok snjófa, Bs. i. 872; but pers., leggr á hríðir ok snjóvar (better snjóva), Bs. i. 198.
    2. the phrase, leggja nær, to ‘lie near,’ be on the brink of; nær lagði þat úfæru eitt sinn, it had well nigh come to a disaster, Edda 17; lagði þá svá nær at allr þingheimr mundi berjask, it was on the brink of …, Nj. 163; lagði nær at hann mundi reka í svelginn, Fms. x. 145.
    B. Reflex. to lay oneself, lie; leggjask niðr í runna nokkura, Nj. 132; er Skálm merr yður leggsk undir klyfjum, Landn. 77; þá leggjask í akrinn flugur þær, er …, 673 A. 3:—of going to bed, þeir höfðu lagizk til svefns, were gone to sleep, Nj. 155; Skarphéðinn lagðisk ekki niðr um kveldit, 170:—leggjask með konu, to cohabit (illicitly), Fms. i. 57, K. Á. 118, Fas. iii. 390, Grág. i. 351:—of illness, to fall sick, take to bed, tók hón sótt ok lagðisk í rekkju, Nj. 14; þá lét hann búa hvílu sína ok lagðisk í sótt, Fms. xi. 214: the phrase, leggjask e-t ekki undir höfuð, not lay it under one’s pillow, do it promptly, be mindful of a thing, ii. 120, v. 264:—leggjask á e-t, to fall upon, of robbers, beasts of prey, etc.; at spillvirkjar mundi l. á fé þeirra, i. 226, Grett. 125 new Ed.; Vindr lögðusk á valinn ok raufuðu, xi. 380: örn lagðisk ( prayed) í eyna, Bs. i. 350:—leggjask fyrir, to take rest, lie down, from exhaustion, sickness, or the like, 387; lögðusk þá fyrir bæði menn ok hestar af úviðri, Sturl. iii. 292; þá lögðusk leiðsagnar-menn fyrir, þvíat þeir vissu eigi hvar þeir vóru komnir, Fms. viii. 52; fyrir leggjask um e-t mál, to give it up, Bs. i. 194: leggjask niðr, to pass out of use, cease, Fms. x. 179, xi. 12: leggjask á, to arise, mun sá orðrómr á leggjask, at …, Nj. 32, Fms. i. 291; úþokki lagðisk á milli þeirra bræðra, xi. 14.
    2. to cease; at sá úvandi leggisk sem áðr hefir verit, Fms. i. 280.
    II. to swim (partly answering to A. VI); leggjask til sunds, to go into the water and swim, Ld. 46; þeir leggjask um hríð … Sigmundr leggsk þá um hríð … hann lagðisk síðar ( swam behind), Fær. 173; hann lagðisk eptir geldingi gömlum út í Hvalsey, Landn. 107; Grettir lagðisk nú inn á fjörðinn, Grett. 148; hann lagðisk yfir þvert sundit ok gékk þar á land, 116, Hkr. i. 287, Finnb. 266; þeir koma upp ok leggjask til lands, Ld. 168; for legðir read legðiz, Njarð. 378.
    2. to set out; leggjask í hernað, víking, to set out on a freebooting expedition, Fms. x. 414, passim: leggjask út, to set out into the wilderness, as a highwayman, Odd. 8, Fas. i. 154, passim (útilegu-maðr = a highwayman); ek lögðumk út á merkr, Fms. ii. 103; leggjask á flótta = leggja á flótta, to take to flight, xi. 305: leggjask djúpt, to dive deep (metaph.), Nj. 102; leggjask til e-s, to seek, try eagerly for, Stj. 90, Bs. i. 198; leggjask í e-t, to occupy oneself with, Rb. 312.
    3. á lögðusk logn mikil, þokur ok sælægjur, Orkn. 358; vindar lögðusk ( the wind wafted) af hrauninu um kveldum, Eb. 218, (see A. VII): the phrase, ekki lagðisk mjök á með þeim frændum, they were not on good terms, Ld. 68: ok lagðisk lítt á með þeim Snorra, Sturl. i. 124; þeir töluðu lengi ok lagðisk vel á með þeim, things went well with them, Orkn. 408; þungt hefir á lagizk með okkr Strút-Haraldi jarli um hríð, Fms. xi. 84; Steinólfi þótti þat líkt ok ekki, ok lagðisk lítt á með þeim, Gullþ. 11:—lítið leggsk fyrir e-n, to come to a shameful end; lítið lagðisk nú fyrir kappann, þvíat hann kafnaði í stofu-reyk sem hundr, Grett. 115; svá lítið sem fyrir hann lagðisk, who had been so easily slain, had made so poor a defence, Ld. 150; lítið lagðisk hór fyrir góðan dreng, er þrælar skyldu at bana verða, Landn. 36; kann vera, at nú leggisk lítið fyrir hann, ek skal ráðin til setja, Fms. iv. 166.
    III. recipr., leggjask at, to attack one another, Fms. xi. 130: leggjask hendr á, to lay hands on fine another, Ld. 154; leggjask hugi á, to take a liking for each other, Bárð.: leggjask nær, to run close up to one another, of two boats, Gísl. 51.
    IV. part. lagðr, as adj. fit, destined to a thing, or fitted, of natural gifts; at hann mundi bæði spá-maðr vesa ok lagðr til mikils þrifnaðar ok gæfu Gyðinga-lýð, 625. 87; vera kann at þér sé meirr lagðr ( that thou art more fitted for) fésnúðr ok ferðir en tilstilli um mála-ferli, i. e. that thou art more fitted to be a traveller than a lawyer, Band. 5; öllu því íllu sem honum var lagit, Fb. i. 215; hón var þeim til lýta lagin, she was doomed to be their destruction, Sól. 11; sem mælt er um þá menn sem mjök er sú íþrótt lagin, Fms. v. 40; þvíat þér mun lagit verða at vera (’tis weirded for thee, thou art doomed to be) einvalds konungr yfir öllum Noregi, Fb. i. 564; þér var lengra lif lagit, a longer life was doomed to thee, Fas. iii. 344; allar spár sögðu, at harm mundi verða lagðr til skaða þeim, Edda 19: laginn, expert, skilled, disposed, freq. in mod. usage, hann er laginn fyrir að læra, hann er ekki lund-laginn á það, he has no inclination for it, whence lægni = skill; thus also, lagaðr from laga (q. v.), vera lagaðr fyrir e-t, lagaðr fyrir lærdóm, given to learn, of natural gifts.
    V. part. pass. lagztr; er hann var lagztr niðr, when he had laid himself down, Fas. ii. 345: freq. in mod. usage, hann er lagztr fyrir, lagztr niðr, and so on.

    Íslensk-ensk orðabók > LEGGJA

  • 15 FRAM

    * * *
    adv.
    1) forward; hann féll f. á. fœtr konungi, he fell forward on his face at the king’s feet; f. rétt, straight on; koma f., to reappear;
    3) on the fore part, in front, opp. to aptr( maðr f., en dýr aptr); aptr ok f., fore and aft, of a ship;
    4) joined with preps. and particles, bíða f. á dag, f. á nótt, to wait far into the day, or night; bíða f. um jól, to wait till after Yule; fyrir lög f., in spite of the law; f. undan eyjunni; off the island;
    5) of time, hversu er f. orðit, how late is it, what time is it? f. orðit dags, late in the day.
    * * *
    adv.—the Icel. has a triple adverbial form, fram, denoting the going to a place (ad locum); frammi, the being in a place (in loco); framan, the going from a place (a loco)—compar. framarr (mod. framar) or fremr, = Goth. framis; superl. framast (framarst) or fremst: proncd. with a double m = framm; and that such was the case in olden times may be seen from Fms. vi. 385 and Skálda 168, 171. This adv. with its compds and derivatives may be said to have been lost in Germ. as well as Engl., and at a very early time. Even Ulf. uses fram as a prep. in the sense of ἀπό, like the A. S. and Engl. from, Swed. från: only in two passages Ulf. uses fram as adv., viz. Rom. xiii. 12, where he renders ‘the night is far spent’ (nóttin er um liðin of the Icel. N. T.) by framis galeiþan, which recalls to mind the Icel. fram-liðinn = deceased, past; and Mark i. 19, where προβαίνειν is rendered by gaggan framis = Icel. ganga framarr or ganga fram; cp. also the Goth. compds fram-gahts = progress, Philipp. i. 25; fram-aldrs = stricken in years; fram-vigis = Icel. fram-vegis; fram-vairþis = further: in O. H. G. vram = ultra still occurs, but is now lost in Germ. as well as in Engl.: the Icel., on the other hand, makes a clear distinction between the prep. frá ( from) and fram, on, forward, = Gr. πρόσω, Lat. porro, pro-; in some compds the sense from appears, e. g. framandi, a stranger,—Ulf. framaþeis, prop. one who is far off or from far off; so also fram-liðinn, gone, past; ganga fram, to die.
    A. fram, forward, (opp. to aptr, backward); aðra leið aptr en fram, 655 xxxii. 18; hann féll fram á fætr konungi, he fell forward on his face at the king’s feet, Eg. 92; stefna fram ( to go on) hina neðri leið, 582; brautin liggr þar fram í milli, id.; cf þeir vilja fram, or, fram á leið, forward, Sks. 483; fram rétt, straight on, Fms. ii. 273, v. l.; fram, fram! on, on! a war cry, Ó. H. 215: koma fram, to reappear, arrive, after being long unheard of; hann kom fram í Danmörku, Fms. i. 62; hann kom fram í kaupstað þeim er …, Ísl. ii. 332; ok kómu þar fram, er Kirjálar vóru á fjalli, Eg. 58: the phrase, fram í ættir, in a far or distant degree (of relationship), 343: people in Icel. in the 14th century used to say, fram til Noregs, up to Norway (cp. up to London), Dipl. ii. 15, 16.
    II. fram is generally applied to any motion outwards or towards the open, opp. to inn, innar; thus fram denotes the outer point of a ness, fram á nes; Icel. also say, fram á sjó, towards the high sea, (but upp or inn at landi, landwards); also, towards the verge of a cliff or the like, fram á hamarinn (bergit), Eg. 583: when used of a house fram means towards the door, thus, fara fram í dyr (eldhús), but inn or innar í baðstofu (hence fram-bær), var hón ávalt borin fram ok innar, she was borne in a litter out and in, Bs. i. 343: of a bed or chair fram denotes the outside, the side farthest from the wall, horfir hón til þils, en bóndi fram, she turned her face to the wall, but her husband away from it, Vígl. 31.
    β. again, Icel. say, fram á dal, up dale, opp. to ofan dalinn, down dale.
    III. without motion, the fore part, opp. to aptr, hinder part (cp. fram-fætr); aptr krókr en fram sem sporðr, Fms. ii. 179; maðr fram en dýr aptr (of a centaur), 673. 2, Sks. 179; aptr ok fram, fore and aft, of a ship, Fms. ix. 310.
    IV. joined with prepp. or particles, Lat. usque; bíða fram á dag, fram á nótt, fram í myrkr, to wait far into the day, night, darkness, Bs. ii. 145; bíða fram yfir, er fram um Jól, etc., to bide till after Yule; um fram, past over; sitja um þat fram er markaðrinn stóð, to stay till the fair is past, Fb. i. 124; fram um hamarinn (bergit), to pass the cliff, Eg. 582; ríða um fram, to ride past or to miss, Nj. 264, mod. fram hjá, cp. Germ. vorbei:—metaph., vera um fram e-n, above, surpassingly; um fram aðra menn, Fb. i. 91, Fms. vi. 58, passim; um alla hluti fram, above all things: yfir alla hluti fram, id., Stj. 7: besides, Sks. 41 new Ed.: fyrir lög fram, in spite of the law, Fms. iii. 157; fyrir rétt fram, 655 xx. 4; fyrir lof fram, without leave, Grág. i. 326; fyrir þat fram, but for that, ii. 99: the phrase, fyrir alla hluti fram, above all things, 623. 19.
    β. temp., fyrir fram means beforehand, Germ. voraus; vita, segja fyrir fram, to know, tell beforehand, Germ. voraus-sagen.
    γ. fram undan, projecting, stretching forward; fram undan eyjunni, Fms. ii. 305.
    δ. the phrase, fram, or more usually fram-orðit, of time, hvað er fram-orðit, how late is it? i. e. what is the time? Ld. 224; þá var fram-orðit, it was late in the day, Clem. 51; þá er fram var orðit, 623. 30: dropping ‘orðit,’ þeir vissu eigi hvat fram var (qs. fram orðit), they did not know the time of day, K. Þ. K. 90: with gen., fram-orðit dags, late in the day, Fms. xi. 10, Ld. 174; áfram, on forward, q. v.
    V. with verbs,
    α. denoting motion, like pro- in Latin, thus, ganga, koma, sækja, falla, fljóta, renna, líða, fara … fram, to go, come, flow, fare … forward, Eg. 136, Fms. ii. 56, Jb. 75, passim: of time, líða fram, Bs. ii. 152 (fram-liðinn).
    β. rétta, halda fram, to stretch, hold forth, Nj. 3; flytja, bera, draga, leiða, færa, selja, setja fram, to bring … forward, Sks. 567; leggja fram, to ‘lay forth,’ discharge, Fms. v. 293, Nj. 3, 11; bjóða fram, to offer; eggja, hvetja fram, to egg on; segja fram, to pronounce; standa, lúta fram, etc.
    γ. sjá, horfa, stökkva … fram fyrir sik, to look, jump forward, opp. to aptr fyrir sik, Nj. 29:—impers., e-m fer fram, to grow, make progress; skara fram úr, to stand out.
    B. frammi, (for the pronunciation with a double m vide Skálda 169,) denotes in or on a place, without motion, and is formed in the same way as uppi from upp, niðri from niðr; Icel. thus say, ganga fram, niðr, upp, to go on, go down, go up; but vera frammi, niðri, uppi, to be in, etc.; if followed by a vowel, the final i may be dropt, thus, vera frammi á dal, or framm’ á dal, Hrafn. 6; sitja framm’ fyrir hásæti (= frammi fyrir), Ó. H. 5; just as one may say, vera niðr’ á (qs. niðri á) engjum, upp’ á (= uppi á) fjalli: as to direction, all that is said of fram also applies to frammi, only that frammi can but denote the being in a place; Icel. thus say, frammi á dal in a dale, frammi í dyrum in-doors, frammi á fjalli on a fell, frammi á gólfi on the floor, frammi á sjó, etc.; þeir Leitr sitja frammi í húsum, Fær. 181, cp. also Hrafn. 1; sitja (standa) frammi fyrir e-m, to sit ( stand) before one’s face, Hkr. ii. 81.
    II. metaph. the phrase, hafa e-t frammi, to perform a thing, Nj. 232, Sks. 161: to use, shew, in a bad sense, of an insult, threatening, or the like; hafa þeir f. mikil-mæli ok heita afarkostum, Hkr. i. 191: the particle í is freq. prefixed, hafa í frammi, (not á frammi as áfram, q. v.); svá fremi skaltú rógit í frammi hafa, Nj. 166; þarftú þá fleira í frammi at hafa en stóryrði ein ok dramblæti, Fas. i. 37; hafðú í frammi kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215: to exercise, Bs. i. 852; hafa f. ípróttir, Fms. ix. 8 (rare); láta, leggja f., to contribute, produce, Fas. iii. 118, Fms. vi. 211.
    C. framan, from the front side; framan at borðinu, to the front of the table, Fb. ii. 302; framan at e-u, in the face or front of (opp. to aptan að, from behind); skaltú róa at framan borðum skútunnar, thou shall row towards the boards of the boat, of one boat trying to reach another, Háv. 46; taka framan af e-u, to take ( cut) from the fore part, Od. xiv. 474; framan á skipinu, the fore part of the ship, Fms. ii. 179; framan um stafninn, vi. 78.
    β. temp., framan af sumri, vetri, hausti, váti, the beginning, first part of summer …; also simply framan af, in the beginning.
    γ. of the fore part of the body; nokkut hafit upp framan nefit, Ld. 272; réttnefjaðr ok hafit upp í framan-vert, a straight nose and prominent at the tip, Nj. 29; framan á brjóstið, on the breast; framan í andlitið, in the face; framan á knén, í stálhúfuna framan, Fms. viii. 337; framan á þjóhnappana, Sturl. i. 14 (better aptan á).
    δ. with the prep. í preceding; í framan, adv. in the face; rjóðr í framan, red in the face; fölr í framan, pale-faced, etc., freq. in mod. use.
    2. fyrir framan, before, in front of, with acc. (opp. to fyrir aptan, behind); fyrir framan slána, Nj. 45; fyrir framan hendr honum, 60; fyrir framan hamarinn, Eg. 583; fyrir framan merki, Fms. i. 27, ii. 84: as adv., menn stóðu með vápnum fyrir framan þar sem Flosi sat, before F. ‘s seat, Nj. 220; þá var skotið aptr lokhvílunni ok sett á hespa fyrir framan, Fms. ii. 84: að framan, above.
    3. as framan is prop. an adv. from the place, Icel. also say, koma framan af dal, framan af nesi, framan ór dyrum, etc., to come down the dale, etc., vide fram above.
    4. ‘framan til’ in a temp. sense, up to, until; nú líðr til þings framan, it drew near to the time of parliament, Nj. 12; líðr nú til þings framan, Ld. 88; leið nú framan til Jóla, Ísl. ii. 42; framan til Páska, Stj. 148; framan til vetrnátta, D. N.; framan til þess er hann átti við Glám, Grett. 155; framan til Leiðar, Anal. 172; frá upphafi heims framan, from the beginning of the world, Ver. 1; in mod. usage simply fram in all such instances.
    D. Compar. framarr, farther on; superl. framast, fremst, farthest on:
    1. loc., feti framarr, a step farther on, Lv. 59; þar er þeir koma framast, the farthest point they can reach, Grág. i. 111; þar sem hann kömr framast, 497; hvar hann kom framarst, Fms. xi. 416; svá kómu þeir fremst at þeir unnu þá borg, i. 114; þeir eru mest til þess nefndir at framast ( foremost) hafi verit, Ísl. ii. 368; þeir er fremst vóru, Fms. v. 78.
    2. temp. farthest back; er ek fremst um man, Vsp. 1; hvat þú fyrst um mant eða fremst um veizt, Vþm. 34; frá því ek má fremst muna, Dipl. v. 25.
    II. metaph. farther, more, superl. farthest, most; erat hann framarr skyldr sakráða við menn, Grág. i. 11; nema vér reynim oss framarr, Fær. 75; meta, hvárra þörf oss litisk framarr ganga, whose claim appeared to us the strongest, Dipl. ii. 5.
    β. with dat., venju framarr, more than usual; því framarr sem, all the more, Fms. i. 184.
    γ. with ‘en’ following; framar en, farther than, more than; mun hér því ( therefore) framarr leitað en hvarvetna annars-staðar, Fms. i. 213; at ganga framarr á hendr Þorleiki en mitt leyfi er til, Ld. 154; hversu Þorólfr var framarr en ek, Eg. 112; framarr er hann en ek, he is better than I, Nj. 3; sókn framarr ( rather) en vörn, 236; framarr en ( farther than) nú er skilt, Js. 48; því at hann væri framarr en aðrir menn at sér, better than other men, Mar. 25.
    2. superl., svá sem sá er framast ( foremost) elskaði, Fs. 80; svá sem framast má, 655 xi. 2; sem Guð lér honum framast vit til, Js. 5: with gen., konungr virði hann framast allra sona sinna, Fms. i. 6; at Haraldr væri framast þeirra bræðra, 59; framast þeirra at allri sæmd, viii. 272.

    Íslensk-ensk orðabók > FRAM

  • 16 MÓT

    * * *
    I)
    n.
    mæla mót með sér, to fix a meeting;
    2) town-meeting (var blásit til móts í bœnum ok sagt, at konungr vildi tala við bœjarmenn);
    3) joint, juncture (cf. ‘liðamót’);
    4) in prepositional and adverbial phrases;
    á mót, í mót e-m, to meet a person (ganga, ríða á or í mót e-m);
    against (mæla, standa á or í mót e-u);
    í mót, in return, in exchange;
    á móti, í móti, at móti (e-m) = í mót;
    snúa í móti e-m, to turn against one;
    rísa í móti e-u, to rise against, withstand;
    mikit er þat í móti erfðinni minni, that is much when set against what I shall leave behind me;
    til móts við e-n, to meet one;
    halda til móts við e-n, to march against one;
    miklir kappar eru til móts, there are great champions to contend with;
    eiga e-t til móts við e-n, to own a thing in common with another (= til jafns við e-n);
    gøra e-t til móts við e-n, to equal one in a thing (engan vissa ek þann, er þat léki til móts við mik).
    prep. with dat. to meet, towards, etc. = í mót ( see mót 4).
    n.
    1) image, stamp (mót á peningi);
    2) model (skaltu smíða hús eptir því móti, sem ek mun sýna þér);
    3) mark, sign (máttu sjá mót á, er hón hlær við hvert orð) cf. ambáttarmót, mannsmót, ættarmót, œskumót;
    4) manner, way;
    með kynligu (undarligu) móti, in a strange manner;
    mikill fjöldi dýra með öllu móti, of every shape and manner;
    með því móti, in that way;
    með því móti, at, in such a way that;
    með litlu (minna) móti, in a small (less) degree;
    með engu móti, by no means;
    frá móti, abnormal.
    * * *
    1.
    n. [A. S. gemot; Old Engl. mote or moot, in ward-mote, the Moot-ball at Newcastle; Dan. möde; Swed. mot and möte]:—a meeting; mæla mót með sér, to fix a meeting Eg. 564; þeir mæltu mót með sér ok hittusk í Elfinni, 444; manna-mót, a meeting; vinamót, a meeting of friends.
    2. as a Norse law term; in Norway a mót was a town meeting, and is opp. to þing, a county meeting; á þingi en eigi á móti, þvíat sökin veit til lands-laga en eigi til Bjarkeyjar-réttar, Hkr. iii. 257, N. G. L. ii. 190; á þingum ok á móti, Fagrsk. 145; var blásit til móts í bænum, Fms. vi. 202, 238, 270; á móti í kaupangi, vii. 130; móts-fjalir, a meeting-shed, N. G. L. i. 224.
    II. a joint, juncture; mót á hring, cp. mótlauss; ár-mót, a meeting of waters, also a local name, cp. Lat. Confluentia, Coblenlz; liða-mót, q. v.: of time, in pl., alda-mót, the end and beginning of two centuries; mánaða-mót, missera-mót, eykta-mót, and so on.
    B. As adverb, both in dat. móti, against, on the opposite side, with dat. as also with a prep., á móti, í móti; or in gen. móts or móts við, against, with acc. used as prep. and ellipt. or even as adverb:
    I. gen. móts; til móts við e-n, towards, against; fara til móts við e-n, to go to meet one, encounter, visit. Eg. 9; fara á móts við, Fas. i. 450; halda til móts við, to march against, Fms. ii. 217; snúa til móts við, Nj. 125; ganga til móts við e-n (= ganga til fundar við e-n), to go to meet a person, 100; koma til móts við, Eg. 63; eiga e-t til móts við e-n, to own in common with another, 101, Gþl. 506, Fms. ii. 91; vera til móts, to be on the opposite side, opposed, Nj. 274; miklir kappar eru til móts, there are mighty men to meet or contend with, 228; en þar allt er lögin skilr á, þá skulu öll hallask til móts við Uppsala-lög, they shall all lean towards the law of Upsala, i. e. in a controverted case the law of U. is to rule, Ó. H. 65.
    II. dat. móti, á móti, í móti, and more rarely at móti e-m (all these forms are used indiscriminately), as also an apocopated mót, qs. móti (á mót, í mót):—against, on the opposite side, towards, and the like; fara móti e-m, Fms. vi. 29; móti sólu, 439; snúa í móti e-m, Nj. 3, 43, 74, 118, 127, 177, Fms. i. 169, iii. 189, v. 181, vi. 3, ix. 348, 511, xi. 121, 126, Eg. 283, 284, 572, Landn. 317, Ld. 214; hann sagði at í móti vóru þeir Grjótgarðr, Nj. 125; rísa í móti, to rise against, withstand, Lv. 79, and so in countless instances:—denoting reception, göra veizlu móti e-m, Eg. 43, Nj. 162, passim:—towards, konungr leit móti honum, looked towards him, Fms. i. 41.
    III. metaph. in return, in exchange for; fór með honum sonr Guðbrands í gisling en konungr fékk þeim annan mann í móti, Ó. H. 108; Gunnarr bauð þá at móti Geiri goða at hlýða til eiðspjalls síns, in his turn, Nj. 87; ok mæla jamíllt at móti at ósekju, Grág. ii. 145; skolu trygðir koma hvervetna móti sakbótum, 187; þá kvað hann aðra vísu í móti, Fms. i. 48; hann hló mjök mót atfangi manna, vi. 203; hann gaf drottningu sæmiligar gjafir ok svá drottningin honum á móti, x. 95; sendi hann konungi vingjafir ok góð orð mót vináttu hans, i. 53; mikit er þat í mót (against, as compared with) erfðinni minni, Nj. 4; sagði at hann mundi eigi þiggja nema annat fé kæmi í mót, 133; hvat hefir þú í móti því er hann deildi kappi við Þorgrim goða, what hast thou to set against that as an equivalent? Ísl. ii. 215; engar skulu gagnsakir metask á mót þeim málum, Grág. i. 294.
    2. against, contrary to; móti Guðs lögum, Fms. x. 21:—with verbs, göra e-t móti e-m, to act against, Ld. 18; mæla móti, to contradict; standa mót, to withstand; ganga mót, to go against, as also to confess and the like.
    3. bera at móti, to happen, Fms. ii. 59 (see bera C. II. 2): whence
    4. temp. towards a time; mót Jólum, Páskum, passim; í mót vetri, towards the setting in of winter, Hkr. i. 13; móti sumri, towards the coming in of summer; móti degi, towards day, Fms. i. 71; hann sofnáði móti deginum, vi. 62; móti þingi, towards the opening of parliament, Rb. 530.
    2.
    n. [cp. Ulf. môta = τελωνιον; O. H. G. mûta]:—a stamp, mark; spurði hann hvers mót eðr mark var á þeim penningi, Th. 50; mót á silfri, 623. 6l; skaltú smíða hús eptir því móti sem nú mun ek sýna þér, Fb. i. 439.
    II. metaph. a mark; máttú sjá mót á er hón hlær við hvert orð, Nj. 18; æsku-mót, Fms. xi. 422; ættar-mót, a family likeness; manns-mót, the stamp, mark of a true man, Fb. i. 150; alla þá menn er nokkut manns mót var at, Hkr. i. 13; það er ekkert manns mót að honum, he is a small man, a mannikin; er eigi ambóttar mót á henni, she does not look like a bondwoman, Fas. i. 147.
    III. manner way, which may, with Dan. maade, Swed. måte, be borrowed from Lat. modus; með kynligu móti, in a strange manner, Fms. ix. 9; með undarligu móti, Nj. 62; mikill fjöldi dýra með öllu móti, of every shape and manner, Þorf. Karl. 420; með því móti, in that way, Fms. i. 48, Fær. 2; með litlu móti, in a small degree, Finnb. 328; með minna móti, in a less degree, Sturl. i. 214; með því móti at ( in such a way that) þeir sóru eiða, cp. Lat. hoc modo, Fms. vi. 27; með öngu móti, by no means, Lat. nullo modo, i. 9; frá móti, abnormally, Grett. 92 A.

    Íslensk-ensk orðabók > MÓT

  • 17 SKJÖLDR

    (gen. skjaldar, dat. skildi; pl. skildir, acc. skjöldu), m. shield;
    hafa e-n at skildi fyrir sér, to have another as a shield before one;
    bera efra (hærra) skjöld, to have the best of it, to gain the day;
    þjóna undir þann skjöld, to serve under that standard;
    leika tveim skjöldum, to play a double game;
    koma í opna skjöldu, to attack in flank (from the left);
    skjóta skildi yfir e-n, to protect one.
    * * *
    m., gen. skjaldar, dat. skildi; an old dat. in poets skjaldi,—hj aldrs á mínum skj aldi, Eb. 27 new Ed. (in a verse); h aldorð í bug skj aldi, Fms. vi. (in a verse); h aldir fast ok skj aldi, Kormak: plur. skildir; acc. skjöldu, mod. skildi: [Ulf. skildus = θυρεός, Ephes. vi. 16; Dan. skjold; Swed. sköld; common to all Teut. languages: it is commonly derived from skjól, shelter, although the short root vowel and the final d of skild speak against this: ‘skillingr’ or ‘skildingr’ ( a shilling) may be a derivative from ‘skildus,’ from the shape, and from the painted or scratched ‘ring’ on the shields; see below: in fact, an old poet (Bragi) calls the shield ‘the penny of the hall of Odin.’]
    A. A shield, the generic name; the special names are, rönd, rít, baugr, targa, lind; þeir höfðu ekki langa skjöldu, Fas. i. 379; góðan skjöld ok þjökkan á hálsi, Sks. 407; skjöld á hlið, Bjarn. 62, and so in countless instances.
    II. special phrases; halda skildi fyrir e-m (e-n), to hold one’s shield, as a second in a holmganga, Glúm. 332, Korm. 88; or, fyrir e-n, Ísl. ii. 257; era héra at borgnara þótt hæna beri skjöld, Fms. vii. 116: hafa e-n at skildi, to have another as one’s shield, i. e. seek shelter behind him, Nj. 8; bera efra skjöld, to carry the highest shield, gain the day, Fas. i. 383, Fms. x. 394: þjóna undir þann skjöld, to serve under that shield, that standard, vii. 293; þjóna undir sama skjöld, viii. 109: binda öllum jafnan skjöld, to tie the same shield to all, treat all in one fashion (metaphor from a withy-shield?), Clem. 44: leika tveim skjöldum, to play with two shields, play a double game (metaphor from the red and white shields, see B), Am. 70, Hkr. i. (in a verse): koma í opna skjöldu, to fall into the open (hollow) shield, to attack in flank ( from the left), Fms. vi. 408, Stj. 365, Eg. 295, Fb. ii. 123; rennir sá maðr í kirkjugarð, ok sækir þingat skjöld, and seeks protection there, N. G. L. i. 352; múrr ok skjöldr, Mar.
    III. of any shield-formed thing; tólgar-s., a round piece of tallow; also of shield-like spots on cattle or whales: of a white tablet in churches, Vm. 142, 162, 168, Ám. 55, Pm. 17: brjóst-skjöldr, a round brooch.
    IV. a pr. name, Nj., Hkr. (of the son of Odin, the ancestor of the Danish kings); Skjöldungar, Edda; Skjöldr Skánunga goð, Fb. iii. 246.
    COMPDS: skjaldarband, skjaldarbukl, skjaldarfetill, skjaldarjötunn, skjaldarrönd, skjaldarskirfl, skjaldarsporðr.
    B. Remarks on the shield.—A shield was raised as a signal in time of war; a red shield betokened war (rauðr skjöldr, her-skjöldr), a white shield peace (hvítr skjöldr, friðar-skjöldr, a peace-shield); in a battle the red shield was hoisted, Hkv. 1. 33; but, bregða upp friðar skildi, to hoist the (white) shield of peace, was a sign that the battle was to cease; hann lét skjóta upp skildi hvítum, Fagrsk. 6l, Fms. vii. 23; hence also the phrase, bera herskjöld, or, fara herskildi, to harry, overrun a land with the ‘war shield,’ see frið-skjöldr and her-skjöldr (s. v. herr). War ships were lined from stem to stern with a wall of shields,—skip skarat skjöldum, or skjaldat skip; hann kom í Bjarnar-fjörð með al-skjölduðu skipi, síðan var hann Skjaldar-Björn kallaðr, Landn. 156. The halls of the ancients were hung all round with a row of shields, Gm. 9, Edda 2, Eg. 43, see the curious story in Fas. iii. 42. For the shield-wall in battles see skjald-borg. Ancient sayings; nú er skarð fyrir skildi, now there is a gap for a shield, a breach in the fence, of a heavy loss, such as the death of a person, nú er skarð fyrir skildi, nú er svanrinn nár á Tjörn, Jón Þorl.; höggva skarð í skildi e-s, to cut a notch in one’s shield, inflict a severe blow, Orkn. (in a verse). Shields were furnished with a painted or carved ‘ring’ representing mythological or heroic subjects; these rings are the earliest works of Northern art on record, hence come the names rít, baugr, rönd, of which rít points to scratching (whereas Bragi used ‘fá’ = to paint); rauðum skildi, rönd var ór gulli, Hkv. 1. 33. Such shields were a lordly gift, and gave rise to several ancient poems treating of the subjects carved or painted on the shield, such as the famous Haust-löng by Thjodolf, the Ragnars-kviða by Bragi, the two Beru-drápur (Shield-songs) by Egill; these ‘shield-lays’ were afterwards the sources of the writer of the Edda, but only a few fragments are preserved; (cp. the Greek lay on ‘the shield of Heracles,’ and the lay on Achilles’ shield in the Iliad.)

    Íslensk-ensk orðabók > SKJÖLDR

  • 18 reka

    * * *
    I)
    (rek; rak, rákum; rekinn), v.
    1) to drive (r. hesta, fé, svín, naut); r. aptr, to drive back; r. aptr kaup sín, to recall, cry off from one’s bargains; r. af (ór) landi, to drive out of the land, drive into exile; r. af höndum, r. burt, to drive away; r. flótta, to pursue a flying host;
    2) to compel (segir, hver nauðsyn hann rekr til); þér vegit víg þau, er yðr rekr lítit til, ye slay men for small cause;
    3) to perform, do; r. hernað, to wage war; r. erendi, to do an errand;
    4) to thrust, push violently (hann rak hann niðr mikit fall); r. aptr hurð, to fling the door to; r. hendr e-s á bak aptr, to tie one’s hands behind the back;
    5) various phrases, r. augu skygnur á e-t, to cast one’s eyes upon, see by chance; svá langt, at hann mátti hvergi auga yfir r., so far that he could not reach it with his eyes; r. minni til e-s, to recollect; r. upp hljóð, to set up a cry, utter a scream;
    6) r. nagla, hæl, to drive a nail, peg;
    7) impers., to be drifted, tossed (skipit rak inn á sundit); e-n rekr undan, one escapes (bað þá eigi láta Gretti undan r.); of a tempest, þá rak á fyrir þeim hríð, a storm rose upon them;
    8) with gen., to pursue, take vengeance for (ef þér rekit eigi þessa réttar, þá munu þér engra skamma r.);
    9) refl., rekast, to be tossed, wander (ek hefi rekizt úti á skógum í allan vetr); r. landa á milli, to go from one country to another; r. á e-m, to intrude oneself upon; r. eptir e-m, to accommodate oneself to a person; r. undan, to escape (ef Kjartan skal nú undan r.); rekast (vrekast) at virði, to quarrel over a meal.
    f. shovel, spade.
    * * *
    u, f., qs. vreka, [Engl. rake; Germ. rache], a shovel, spade, K. Þ. K. 38, Ísl. ii. 193, Vm. 34, Dropl. 28: the saying, stikk mér í, kvað reka! Fms. vii. 115; myki-reka, fjós-reka.

    Íslensk-ensk orðabók > reka

  • 19 REKA

    * * *
    I)
    (rek; rak, rákum; rekinn), v.
    1) to drive (r. hesta, fé, svín, naut); r. aptr, to drive back; r. aptr kaup sín, to recall, cry off from one’s bargains; r. af (ór) landi, to drive out of the land, drive into exile; r. af höndum, r. burt, to drive away; r. flótta, to pursue a flying host;
    2) to compel (segir, hver nauðsyn hann rekr til); þér vegit víg þau, er yðr rekr lítit til, ye slay men for small cause;
    3) to perform, do; r. hernað, to wage war; r. erendi, to do an errand;
    4) to thrust, push violently (hann rak hann niðr mikit fall); r. aptr hurð, to fling the door to; r. hendr e-s á bak aptr, to tie one’s hands behind the back;
    5) various phrases, r. augu skygnur á e-t, to cast one’s eyes upon, see by chance; svá langt, at hann mátti hvergi auga yfir r., so far that he could not reach it with his eyes; r. minni til e-s, to recollect; r. upp hljóð, to set up a cry, utter a scream;
    6) r. nagla, hæl, to drive a nail, peg;
    7) impers., to be drifted, tossed (skipit rak inn á sundit); e-n rekr undan, one escapes (bað þá eigi láta Gretti undan r.); of a tempest, þá rak á fyrir þeim hríð, a storm rose upon them;
    8) with gen., to pursue, take vengeance for (ef þér rekit eigi þessa réttar, þá munu þér engra skamma r.);
    9) refl., rekast, to be tossed, wander (ek hefi rekizt úti á skógum í allan vetr); r. landa á milli, to go from one country to another; r. á e-m, to intrude oneself upon; r. eptir e-m, to accommodate oneself to a person; r. undan, to escape (ef Kjartan skal nú undan r.); rekast (vrekast) at virði, to quarrel over a meal.
    f. shovel, spade.
    * * *
    pres. rek, rekr; pret. rak, rakt (mod. rakst), rak, plur. ráku; subj. ræki; imper. rek, rektú; part. rekinn; originally vreka; [Ulf. wrikan = διώκειν, ga-wrikan = ἐκδικειν; A. S. and Hel. wrecan; Engl. wreak; O. H. G. rechan; Germ. rächen; Dan. vrage; Swed. vräka; Lat. urgere]:—to drive; reka hross, fé, svín, naut, to drive horses, cattle, Eg. 593, Fbr. 30, Nj. 118, 119. 264, Grág. ii. 327, 332, Gísl. 20. Fms. x. 269, 421, Lv. 47, Glúm. 342; reka burt, to expel, drive away, Fms. i. 70, x. 264; reka ór (af) landi, to drive into exile, Nj. 5, Eg 417; reka af höndum, to drive off one’s hands, drive away. Fms. vii. 27; rekinn frá Guði, Grág. ii. 167; reka djöfla frá óðum mönnum, Mar.; reka flótta, to pursue a flying host, Eg. 299, Hkr. i. 238.
    2. to compel; at því sem hlutr rak þá til, in turns, as the lot drove them to do, 625. 84; segir hver nauðsyn hann rekr til, Fms. x. 265; ér vegit víg þau er yðr rekr lítið til, Nj. 154.
    3. with prepp.; reka aptr, to drive back, repel, Ld 112: reka aptr kaup sín, to recall, make void, Nj. 32: to refute, N. G. L. i. 240:—reka fyrir, to expel, cp. Germ. ver-treiben, hann görði frið fyrir norðan fjall, ok rak fyrir vikinga, Ver. 45; þá vóru villumenn fyrir reknir, 54; fyrir reka argan goðvarg, Bs. i. 13 (in a verse):—reka út, to expel.
    II. to perform business or the like; reka hernað, to wage war. Fms. i. 105, xi. 91; reka eyrendi, Ld. 92; þat er lítið starf at reka þetta erendi. Eg. 408; reka sýslu, to transact business, Grág. ii. 332; reka hjúskap, to live in wedlock, H. E. i. 450.
    III. to thrust, throw, push violently; hann rak hann niðr mikit fall, Fms. i. 83; rak hann útbyrðis. Eg. 221; rak hann at höfði í soðketilinn, Nj. 248; Flosi kastaði af sér skikkluni ok rak í fang henni, 176: of a weapon, to run, hann rekr atgeirinn í gegnum hann, he ran it through his body, 115, 119, 264; hann rak á honum tálgu-kníf, stabbed him. Band. 14: reka fót undan e-m, to back the foot clean off, Sturl. iii. 6.
    2. reka aptr hurð, dyrr, to bolt, bar, Eg. 749, Fms. ix. 518; þeir ráku þegar aptr stöpulinn, viii. 247; hón rak lás fyrir kistuna, Grett. 159; reka hendr e-s á bak aptr, to tie one’s hands to the back, pinion, Fms. xi. 146.
    IV. various phrases; reka auga, skygnur á e-t, to cast one’s eyes upon, see by chance, hit with the eye, Ld. 154: svá langt at hann mátti hvergi auga yfir reka, so far that he could not reach it with his eyes, Fms. xi. 6; reka minni til, to remember, vi. 256, vii. 35 (of some never-to-be-forgotttn thing); reka fréttir um e-t, to enquire into, i. 73; reka sparmæli við e-n, Grett. 74; reka ættar-tölur (better rekja), Landn. 168, v. l.; reka upp hljóð, skræk, to lift up the voice, scream aloud; these phrases seem to belong to a different root, cp. the remarks s. v. rekja and réttr.
    V. to beat iron, metal; reka járn, Grett. 129 A (= drepa járn); reka nagla, hæl, saum, to drive a nail, a peg (rek-saumr); selrinn gékk þá niðr við sem hann ræki hæl, Eb. 272.
    VI. impers. to be drifted, tossed; skipit rak inn á sundit, Fms. x. 136; skipit rak í haf út, Sæm. 33; rak þangat skipit, Eg. 600; rekr hann (acc.) ofan á vaðit, Nj. 108:—to be drifted ashore, viðuna rak víða um Eyjar, hornstafina rak í þá ey er Stafey heitir síðan, Ld. 326; ef þar rekr fiska, fugla eðr sela, ef við rekr á fjöru … nú rekr hval, Grág. ii. 337; borð ný-rekit, Fs. 25; hann blótaði til þess at þar ræki tré sextugt, Gísl. 140; hafði rekit upp reyði mikla, Eb. 292; fundu þeir í vík einni hvar upp var rekin kista Kveldúlfs, Eg. 129:—e-n rekr undan, to escape, Nj. 155:—of a tempest, þá rak á fyrir þeim hrið (acc.), a tempest arose, Fs. 108; rekr á storma, myrkr, hafvillur, þoku, to be overtaken by a storm, … fog.
    VII. reflex. to be tossed, wander; ek hefi rekisk úti á skógum í allan vetr, Fms. ii. 59; görask at kaupmanni ok rekask landa í milli, 79; lítið er mér um at rekask milli kaupstaða á haustdegi, Ld. 312; ok ef Kjartan skal nú undan rekask ( escape), 222; at hann rækisk eigi lengr af eignum sínum ok óðulum, Fms. ix. 443; hann bað yðr standa í mót ok rekask af höndum óaldar-flokka slíka, Ó. H. 213.
    VIII. with gen. to wreak or take vengeance; þér hafit rekit margra manna sneypu ok svívirðinga, Fbr. 30; en áttu at reka harma sinna í Noregi, Fb. ii. 120: ok ef þér rekit eigi þessa réttar, þá munu þér engra skamma reka, Nj. 63; þér vilduð eigi eitt orð þola, er mæltt var við yðr, svá at þér rækit eigi, Hom. 32; frændr vára, þá er réttar vilja reka, Eg. 458; mjök lögðu menn til orðs, er hann rak eigi þessa réttar, Ld. 250; átru vér þá Guðs réttar at reka, Ó. H. 205.
    IX. part., þykki mér ok rekin ván, at …, all hope past, that …, Ld. 216. 2. rekinn = inlaid, mounted; öxi rekna, Ld. 288; hand-öxi sína ina reknu, Lv. 30; öxi forna ok rekna, Sturl. ii. 220, Gullþ. 20.
    3. a triple or complex circumlocution is called rekit; fyrst heita kenningar ( simple), annat tvíkennt ( double), þriðja rekit, þat er kenning at kalla ‘flein-brag’ orrostu, en þat er tvíkennt at kalla ‘fleinbraks-fur’ sverðit, en þá er rekit er lengra er, Edda 122; cp. rek-stefja.

    Íslensk-ensk orðabók > REKA

  • 20 VERÐA

    (verð; varð, urðum; orðinn, vorðinn), v.
    1) to happen, come to pass;
    ætluðu allir, at þeir myndi tala um mál sitt, en þat varð ekki, but it came not to pass, it was not so;
    þá varð óp mikit at lögbergi, then there arose a great shout at the Lawhill;
    2) verða e-m, to happen to, befall one (slikt verðr opt ungum mönnum);
    þat varð Skarphéðni, at stökk í sundr skóþvengr hans, it happened to S. that his shoe-string snapped asunder;
    sjaldan verðr víti vörum, the wary man will seldom make a slip;
    e-m verðr þörf e-s, one comes to be in need of;
    3) to happen to be, occur;
    í lœk þann, er þar verðr, in the brook that happens to be there;
    varð fyrir þeim fjörðr, they came on a fjord;
    verða á leið e-s, to be on one’s path, happen to one;
    4) verða brottu, to leave, absent oneself (þeir sá þann sinn kost líkastan at verða á brottu);
    verða úti, to go away (verð úti ok drag ongan spott at oss);
    to perish in a storm from cold (sumir urðu úti);
    þeim þótti honum seint heim verða, they thought that he was long in coming home;
    5) with acc. to lose;
    kváðust okkr hafa orðit bæði, said that they had lost us both;
    6) followed by a noun, a., pp., adv., as predicate, to become;
    þá verðr þat þinn bani, it will be thy death;
    verða glaðr, hryggr, reiðr, to become glad, sad, angry;
    verða dauðr to die (áðr Haraldr inn hárfagri yrði dauðr) with participles;
    ok varð ekki eptir honum gengit, he was not pursued;
    verða þeir ekki fundnir, they could not be found;
    blóð hans varð ekki stöðvat, the blood could not be staunched;
    þeim varð litit til hafs, they happened to look seaward;
    impers., e-m verðr bilt, one is amazed;
    Kolbeini varð ekki fyrir, K. lost his head, was paralysed;
    with adverbs; hann varð vel við skaða sinn, he bore his loss well, like a man;
    jarl varð illa við þetta, the earl was vexed by this;
    7) with infin., denoting necessity, one must, needs, is forced, obliged to do;
    þat verðr hverr at vinna, er ætlat er, every one must do the work that is set before him;
    þar er bera verðr til grjót, where stones have to be carried;
    verð ek nú flýja, now I must flee;
    8) with preps., verða af e-u, to come to pass (var um rœtt, at hann skyldi leita fara, en eigi varð af);
    varð ekki af ferðinni, the journey came to nought was given up;
    verðr þetta af, at hann tekr við sveinunum, the end was that at last he took the boys;
    starf ok kostnaðr varð af þessu, trouble and expenses arose from this;
    livat verðr af e-u, what becomes of;
    hvat varð af húnum mínum, what has become of my cubs?;
    verða at e-u, to become (verða at undri, undrsjónum);
    veiztu, hvat þér mun verða at bana, knowest thou what will be the cause of thy death?;
    verða at engu, to come to nothing;
    verða á, to come on, happen;
    þvat sem á yrði síðan, whatever might happen later on;
    e-m verðr á, one makes a blunder, mistake (þótti þér ekki á verða fyrir honum, er hann náði eigi fénu?);
    verða eptir, to be left (honum varð þar eptir geit ok hafr);
    verða fyrir e-u, to meet with (verða fyrir goða reiði);
    to forebode (verða fyrir stórfundum);
    verða fyrir e-m, to be in one’s way, as a hindrance (því meira sem oss verðr fyrir, því harðara skulu þér niðr koma);
    verða í, to happen (tókust nú upp leikar sem ekki hefði í orðit);
    verða til e-s, to come forth to do a thing, be ready to;
    en sá er nefndr Hermóðr, er til þeirar farar varð, who undertook this journey;
    verða við e-m, to respond to (bið ek þik, at þú verðir við mér, þó at engi sé verðleiki til).
    * * *
    pres. verð, verðr, verð; pret. varð, vart (mod. varðst), varð; pl. urðu; subj. yrði: imperat. verð; part. orðinn; pl. orðnir, spelt phonetically ornir, Niðrst. 6: in later vellums occur freq. the forms vurðu, vyrði, vorðinn, see Introd.; but the old poets use it for alliteration as if it began with a vowel: with neg. suff. verðr-at, Fm. 6; varð-at, Vþm. 38; urðu-a it, Gh. 3; urðu-t. Lex. Poët.: [Ulf. wairþan = γίγνεσθαι, ἔσεσθαι; A. S. weorðan; Old Engl. worth, as in the phrase ‘woe worth the day!’ Germ. werden; Dan. vorde; Swed. varda.]
    A. To become, happen, come to pass; sá atburðr varð, at …, Ó. H. 196; varð hitt at lyktum, at …, 191; ef svá verðr, at …, Al. 20; ef svá verðr ( if it so happen), at ek deyja, Eg. 34; fundr þeirra varð á Rogalandi, 32; mörg dæmi hafa orðit í forneskju, Ó. H. 73; varð þar hin snarpasta orrosta. Eg. 297; at því sem nú er orðit, Blas. 46; þá varð ( arose) hlátr mikill, id.; varð óp mikit, Nj.; þat varð um síðir, and so they did at last, 240; er þetta allvel orðit, well done, well happened, 187; þau tíðendi eru hér vorðin, Fms. iv. 309 (orðin, Ó. H. 139, l. c.); þat varð ekki, but it came not to pass, Nj.
    2. adding dat. to happen, to befall one; þat varð mér, it befell me, Ísl. ii. (in a verse); varð þeim af in mesta deila, Nj. 189; Eyjólfi varð orðfall, speechlessness befell E., he faltered, 225; þat varð Skarphéðni at stökk í sundr skóþvengr hans, 145; urðu þeim þegar in sömu undr, 21.
    3. to blunder, make a slip; þat varð þinni konu, at hón átti mög við mér, Ls. 40; sjaldan verðr viti vörum, Hm. 6; þat verðr mörgum manni at um myrkvan staf villisk, Eg. (in a verse); skalat honum þat verða optarr enn um sinn … ef eigi verðr þeim optarr enn um sinn, Grág. (Kb.) i. 55; e-m verðr Þorf e-s, to come in need of, Hm. 149; ef þeim verðr nökkut er honum hefir fylgt, if anything should befall them, Hom. 65; annat man þér verða (another fate, death, will be thine), enn þú sprongir, Sturl. iii. 225; cp. verða úti, to perish in a storm from cold, Fms. vii. 122; sumir urðu úti, Bs. i. 71; verða til, to perish.
    4. to happen to be, to occur, or the like; í læk þann er þar verðr, in the brook that happens to be there, Eg. 163; holt þat er þar verðr, 746; varð þá enn brátt á er þvers varð fyrir þeim, þá kölluðu þeir þverá, 132; varð fyrir þeim fjörðr, they came on a fiord, 130; verða á leið e-s, to be in one’s path, happen to one, Ó. H. 181; taka þat sem á leið hans verðr, Grág. ii. 346; verða á fætr, to fall on one’s, feet, Fb. iii. 301; verða ek á fitjum, Vkv. 27; þeim þótti honum seint heim verða, Fbr. 8 new Ed.: verða brottu, to leave, absent oneself; þeir sá þann sinn kost líkastan at verða á brottu, Fms. vii. 204; verð í brottu í stað, begone, Fs. 64: verða úti, id., Nj. 16.
    II. followed by a noun, adjective, participle, adverb, as predicate; þá verðr þat þinn bani, Nj. 94; hann varð tveggja manna bani, he became the bane of, i. e. slew, two men, 97; hann mun verða engi jafnaðar-maðr, Ld. 24; ef hann vyrði konungr, Fms. i. 20; verða biskup, prestr …, Bs. i. passim; ok verðr eigi gjöf, ef …, it becomes not a gift, if …, Grág. (Kb.) i. 130; verða þær málalyktir, at …, the end was that …, Nj. 88: verða alls hálft annat hundrat, the whole amount becomes, Rb. 88; honum varð vísa á munni, Fms. xi. 144; varð henni þá ljóð á munni, Fb. i. 525; þat varð henni á munni er hón sá þetta, Sd. 139: hví henni yrði þat at munni, Fms. xi. 149; þá er í meðal verðr, when there is an interval, leisure, Skálda (Thorodd): cp. the mod. phrase, þegar í milli veiðr fyrir honum, of the empty hour; varð Skarpheðinn þar í millum ok gaflhlaðsins, S. was jammed in between, Nj. 203; prob. ellipt. = verða fastr.
    2. with adjectives, to become so and so:
    α. verða glaðr, feginn, hryggr, to become glad, fain, sad, Fms. i. 21, viii. 19, passim; verða langlífr, to be long-lived, Bs. i. 640; verða gamall, to become old, Nj. 85; verða sjúkr, veykr, to become sick; verða sjónlauss, blindr, to become blind, Eg. 759; verða ungr í annat sinn, Fms. i. 20; verða varr, to become aware (see varr); verða víss, Nj. 268; verða sekr, to become outlawed; verða vátr, to become wet, 15; verða missáttr við e-n, Landn. 150 (and so in endless instances): in the phrase, verða dauðr, to die; dauðr varð inn Húnski, Am. 98; áðr Haraldr inn Hárfagri yrði dauðr, Íb. 6; síðan Njáll var(ð) dauðr, Nj. 238, and a few more instances, very freq. on Runic stones, but now obsolete.
    β. with participles; verða búinn, to be ready, Fms. vii. 121; verða þeir ekki fundnir, they could not be found, Gísl. 56; verða staddr við e-t, to be present, Eg. 744; in mod. usage with a notion of futurity, e. g. eg verð búinn á morgun, I shall be ready to-morrow; eg verð farinn um það. I shall be gone then: with neut, part., járn er nýtekit verðr ór afli, just taken out of the furnace, Sks. 209 B; varð ekki eptir honum gengit, he was not pursued, Nj. 270; þeim varð litið til hafs, they happened to look, 125; honum varð litið upp til hlíðarinnar, 112; blóð varð eigi stöðvat, the blood could not be stopped, Fms. i. 46, Nj. 210.
    γ. phrases, e-m verðr bilt, to be amazed, Edda 29, Korm. 40, Nj. 169; verða felmt, 105; verða íllt við, hverft við, id.; Kolbeini varð ekki fyrir, K. lost his head, was paralysed, as if stunned, Sturl. iii. 285.
    3. with adverbs or adverbial phrases; ef þat bíðr at verða vet, Hm.; ma þetta verða vel þótt hitt yrði ílla, Nj.; verða verr enn til er stýrt, Róm. 321; hann varð vel við skaða sinn, bore it well, like a man, Eg. 76, Nj. 75; faðir hans varð ílla við þetta ( disliked it), ok kvað hann taka stein um megn sér, Fær. 58; jarl varð ílla við þetta, was much vexed by it, Fms. ix. 341; varð hann údrengiliga við sitt líflát, Ld. 234; hvernig varð hann við þá er þér rudduð skipið, Ó. H. 116; hversu Gunnarr varð við, how G. bore it, Nj. 82; verra verðr mér við, enn ek ætla at gott muni af leiða, 109; mér hefir orðit vel við þik í vetr, I have been pleased with thee this winter, Fms. vii. 112; eigi vildi ek svá við verða blóðlátið, fiskbleikr sem þú ert—Ek ætla, segir hinn, at þá myndir verr við verða ok ódrengiligar, 269; þar varð ílla með þeim, things went ill with them, they became enemies, Nj. 39: to behave, varð engum jafnvel til mín sem þessum, Fms. vii. 158; hann lætr sér verða á alla vega sem bezt til Áka, xi. 76; hann lét henni hafa orðit stórmannliga, Hkr. iii. 372.
    III. with prepp., verða af; hvat er orðit af e-u, what is come of it? where is it? of a thing lost; segðu mér þat, hvat varð af húnum mínum, Vkv. 30; hvat af motrinum er orðit, Ld. 208; nú hverfr Óspakr á brott svá at eigi vitu menn hvat af honum verðr, Band. 5; varð ekki af atlögu búanda, Ó. H. 184; ekki mun af sættum verða, Fb. i. 126: to come to pass, varð ekki af eptir-för, it came to naught; varð því ekki af ferðinni, Ísl. ii. 247; Símon kvað þá ekki mundu af því verða, S. said that could not be, Fms. vii. 250; ok verðr þetta af, at hann tekr við sveinunum, the end was that at last he took the boys, Fær. 36; eigi mun þér þann veg af verða, Karl. 197:—verða at e-u, to come to; hvat þér mun verða at bana, what will be the cause of thy death, Nj. 85; verða at flugu, Fas. i. 353 (see ‘at’ C. I. α); verða at undri, skömm, honum varð ekki at því kaupi, the bargain came to naught for him, Al. 7; cp. the mod. honum varð ekki að því, it failed for him:—e-m verðr á (cp. á-virðing), to make a blunder, mistake; kölluðu þat mjök hafa vorðit á fyrir föður sínum, at hann tók hann til sín, Fs. 35; þótti þér ekki á verða fyrir honum er hann náði eigi fénu, Nj. 33; Þorkell settisk þá niðr, ok hafði hvárki orðit á fyrir honum áðr né síðan, 185; aldri varð á um höfðingskap hans, 33:—verða eptir, to be left, Rb. 126, Stj. 124, 595; honum varð þar eptir geit ok hafr, Hrafn. 1:—verða fyrir e-u, to be hit, be the object of; fyrir víginu hefir orðit Svartr, S. is the person killed, Nj. 53; verða fyrir öfund, görningum, to be the victim of, Lex. Poët.: e-m verðr lítið fyrir e-u, it costs one small effort (see fyrir):—verða til e-s, to come forth to do a thing, volunteer, or the like; en sá er nefndr Hermóðr er til þeirrar farar varð, Edda 37; til þess hefir engi orðit fyrr en þú, at skora mér á hólm, Ísl. ii. 225; en engi varð til þess, no one volunteered, Nj. 86; einn maðr varð til at spyrja, 82; þá verðr til ok svarar máli konungs sá maðr, er …, Odd. 12; hverr sem til verðr um síðir at koma þeim á réttan veg, Fb. i. 273: fengu þeir ekki samit, því at þeim varð mart til, many things happened, i. e. so as to bring discord, Sturl. ii. 17 C; mundi okkr Einari eigi annat smátt til orðit, Hrafn. 9; eigi varð verri maðr til, there was no worse man, Stj. 482:—verða við, to respond to; bið ek þik at þú verðir við mér þó at engi sé verðleiki til, Barl. 59; at hann beiddi Snorra ásjá, en ef hann yrði eigi við bað hann Gretti fara vestr, Grett. 112 new Ed.; verða við bæn e-s, to grant one’s request, passim.
    IV. with infin., denoting necessity, one must, needs, one is forced, obliged to do; þat verðr hverr at vinna er ætlað er, Nj. 10; varð ek þá at selja Hrafni sjálfdæmi, Ísl. ii. 245; eða yrði þeir út at hafa þann ómaga, Grág. (Kb.) ii. 21; þat munu þér þá reyna verða, you must try, Fbr. 23 new Ed.; þar er bera verðr til grjót, where stones have to be carried, Grág. (Kb.) ii. 90; lágu hestarnir í kafi svá at draga varð upp, Eg. 546; en vita verð ek ( I must know) hvar til þetta heyrir, Fms. ii. 146; munu þér því verða annars-staðar á leita, Nj. 223; at hann man verða sækja á ókunn lönd, Fms. viii. 19; ok verðr af því líða yfir þat, it must be passed by, Post.; maðr verðr eptir mann lifa, a saying, Fas. ii. 552; verð ek nú flýja, Ó. H. 188; urðu þeir at taka við Kristni, 105; vér höfum orðit til at hætta lífi ok sálu, hefir margr saklauss orðit at láta, sumir féit ok sumir fjörit, 31, 32; vér munum verða lifa við öðrum veiði-mat, Hým. 16; verða at skiljask við e-n, Skv. 1. 24: the same verb twice, þá varð ek verða hapta, then came I to become a prisoner, Gkv. 1. 9; eg verð að verða eptir, I must stay behind.
    B. Peculiar isolated phrases, in some of which ‘verða’ is probably a different word, viz. = varða (q. v.), having been confounded with verða; thus, verða, verðr (= varða, varðar), to be liable, are frequent occurrences as a law phrase in the Grág.; svá fremi verðr beitin, ii. 226; þeim manni verðr fjörbaugs-garðr, er …, 212.
    2. the phrase, eigi verðr (= varðar) einn eiðr alla, see eiðr; also ymsar verðr sá er margar ferr, in many warfares there will be some defeats, Eg. 182.
    3. to forfeit, lose, prop. of paying a fine or penalty; heit ek á þann félaga er mik lætr eigi slíkt verða, Vápn. 11; æti þik ormar, yrða ek þik, kykvan, that snakes ate thee alive, and that I lost thee, Am. 22; fullhuginu sá er varð dróttinn, the brave man bereft of his master, Sighvat (Ó. H. 236); ek hefi orðinn þann guðföður, er …, I have lost a godfather who …, Hallfred (Js. 210); hér skaltú lífit verða, here shall thou forfeit life, i. e. die, Sturl. iii. (in a verse).
    4. the law phrase, verða síns, to suffer a loss; leiglendingr bæti honum allt þat er hann verðr síns fyrir lands-drottni (i. e. verðr missa), whatever he has to lose, whatever damage, Gþl. 362; þræll skal ekki verða síns um, N. G. L. i. 85; allt þat er hann verðr síns í, þá skal hinn bæta honum, Jb. 207 A; hann kvað þá ekki skyldu síns í verða (varða Ed.) um þetta mál, they should lose nothing, Rd. 253: vildi hann (viz. Herode) eigi verða heit sitt (= fyrir verða?), he would not forfeit, break his vow, Hom. 106.
    C. Reflex.; at þær ræður skyldi eigi með tjónum verðask, to be lost, forgotten, Sks. 561 B.
    2. recipr.; bræðr munu berjask ok at bönum verðask, Vsp. (Hb.); þá er bræðr tveir at bönum urðusk, Ýt. 11.
    3. part.; eptir orðna þrimu geira, Ód.; hluti orðna ok úorðna, past and future, MS. 623. 13; kvenna fegrst ok bezt at sér orðin, Nj. 268; þeir vóru svó vorðnir sik (so shapen, Germ. beschaffen), at þeir höfðu …, Stj. 7; þeir eru svá vorðnir sik, at þeir hafa eitt auga í miðju enninu, 68.

    Íslensk-ensk orðabók > VERÐA

См. также в других словарях:

  • Another World (TV series) — Another World Title card from 1996 to 1999 Genre Soap opera Created by Irna Phillips William J. Bell …   Wikipedia

  • Behind the Glass — (Russian: За стеклом [ Za steklom ] ) was a widely popular Russian copy of the reality TV show Big Brother , first aired in 2001 by television station TV6. Behind the Glass was the first television reality show in Russia, where six men and women… …   Wikipedia

  • Behind Crimson Eyes — Origin Victoria, Australia Genres Post hardcore Punk rock[1] Years active 2004 present …   Wikipedia

  • Behind the sofa — is a British pop culture phrase, used as a metaphor to describe the actions that a state of fear may drive a person to mdash; e.g., a child hiding behind the sofa to avoid a frightening television programme. Although the phrase is sometimes… …   Wikipedia

  • Behind — Be*hind , adv. 1. At the back part; in the rear. I shall not lag behind. Milton. [1913 Webster] 2. Toward the back part or rear; backward; as, to look behind. [1913 Webster] 3. Not yet brought forward, produced, or exhibited to view; out of… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Another Brick In The Wall — Chanson par Pink Floyd extrait de l’album The Wall Sortie 30 novembre 1979 …   Wikipédia en Français

  • Another Brick In The Wall (Part 2) — Another Brick in the Wall Another Brick in the Wall Chanson par Pink Floyd extrait de l’album The Wall Sortie 30 novembre 1979 …   Wikipédia en Français

  • Another Brick in the Wall — est le titre de trois chansons du groupe Pink Floyd, composées par Roger Waters autour d un même thème musical. Les trois parties figurent sur l album The Wall paru le 30 novembre 1979. Respectivement sous titrées Part 1, Part 2 et Part …   Wikipédia en Français

  • Another Brick in the Wall, Part I — Another Brick in the Wall Another Brick in the Wall Chanson par Pink Floyd extrait de l’album The Wall Sortie 30 novembre 1979 …   Wikipédia en Français

  • Another Brick in the Wall, Part II — Another Brick in the Wall Another Brick in the Wall Chanson par Pink Floyd extrait de l’album The Wall Sortie 30 novembre 1979 …   Wikipédia en Français

  • Another Brick in the Wall, Part III — Another Brick in the Wall Another Brick in the Wall Chanson par Pink Floyd extrait de l’album The Wall Sortie 30 novembre 1979 …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»